Джэк Лондан - Закон жыцьця

Стары Коскуш уважна прыслухоўваўся. Хаця яго вочы даўно ня сьвецяць, але слух ня страціў яшчэ свае былой вастраты, і самы ціхі шопат даходзіў да сьвядомасьці, што дрэмле за худым старэчым лбом. Так? Гэта Сіт-Кум-То-Ха зычным голасам кляне сабак і б’е іх, стараючыся запрэгчы ў сані. Сіт-Кум-То-Ха — яго ўнучка, але яна вельмі занятая, і ня можа падумаць пра хворага дзядулю, што сядзеў адзінокім на сьнягу, усімі пакінуты і бяспомачны. Лагеру час ужо ад’яжджаць. Трэба было прайсьці вялікую дарогу, а кароткі дзень канчаўся. Жыцьцё клікала яе, і яна мусіла ісьці да жывых, а не да мёртвых. А ён стаяў ужо на парозе сьмерці.

Гэтая думка напалохала дзеда, і ён выцягнуў дрыжачую занямелую руку і абмацаў маленькую кучку сухіх дроў, што ляжалі тут-жа каля яго. Праведаўшы, што сухія дровы тут, каля яго, ён схаваў руку пад аблезлы кажух з аленевых скур і зноў прыслухаўся. Потым, калі неспакойна шасталі і трашчалі мёрзлыя скуры, ён здагадаўся, што разьбіраюць шацёр правадыра. Пасьляскуры зьвязалі, каб зручней было весьці. Правадыром быў яго сын, сьмелы і дужы кіраўнік іхняга роду і магутны паляўнічы. Калі жанчыны складалі рэчы, зьбіраючыся ў дарогу, пачуўся голас правадыра; ён лаяў іх за маруднасьць. Стары Коскуш прыслухаўся яшчэ пільней. Ён у апошні раз чуў гэты голас. Зьвязалі шацёр Гіхаў. Потым шацёр Тускены. Сем, восем, дзевяць, — астаўся толькі шацёр шамана. Так? Цяпер яны дабраліся і да яго. Ён чуў, як мармытаў шаман, калі яго шацёр клалі на сані. Закугакала дзіця, і матка закалыхала яго ласкаваю, ціхаю песьняю. Гэта Куці, — падумаў дзядок, — неспакойнае, слабое дзіця! Мусіць, скора памрэ і бацькі выпаляць яму ў мёрзлай тундры і накладуць зьверху кучу каменьня, каб абараніць цела ад расамах. Але ці-ж ня ўсёроўна. Што з таго, калі паправіцца, — дзіця пражыве яшчэ некалькі год галоднага жыцьця. А ў канцы гэтага жыцьця ўсіх чакае вечна галодная і вечна ненаедная сьмерць.

Што гэта такое? Людзі зьвязвалі сані, туга нацягвалі вяроўкі. Ён прыслухоўваўся — зараз ён ужо нічога не пачуе. Пачуўся сьвіст бізуна і моцныя ўдары. Прыслухаўся, як заскавыталі сабакі! Як яны ня любяць работу і дарогу! Рушылі! Сані павольна і ціха падаліся наперад. Усё скончана! Яны ад’ехаліся назаўсёды, і ён застаўся адзін дажываць свае астатнія хвіліны. Але не! Сьнег зарыпаў пад ботамі: хтосьці спыніўся каля яго: на галаву мякка апускалася рука. Яго сын быў добры і прышоў разьвітацца з ім. Коскуш успомніў другіх такіх дзядоў — іх сыны гэтага не рабілі; яны не адставалі ад племя. Але яго сын затрымаўся. Дзядуля марыў аб далёкім мінулым; голас сына абудзіў яго ад салодкіх сноў-мараў.

— Табе добра! — запытаўся сын.

І дзядуля адказаў:

— Але, добра.

— Каля цябе дровы, — гаварыў малады мужчына. — I агонь ярка шугае. Раніца хмурая, і мароз спадае. Зараз пойдзе сьнег. Сьнег ужо ідзе.

— Але, сьнег ужо ідзе.

— Нашы сьпяшаюцца. Рэчы цяжкія, а жываты падцягнула ад голаду. Дарога вялікая, і яны едуць скора. Я іду. Добра?

— Ідзі. Я, як апошні асеньні ліст, які ледзь трымаецца на сьцябле. Пры першым подыху ветру я адпаду. Мой голас падобны на голас старой жанчыны. Мае вочы не паказваюць больш дарогі маім нагам, ногі мае цяжкія, і я змарыўся. Ідзі!

Ён апусьціў галаву і прыслухоўваўся, пакуль чуваць было, як рыпеў сьнег. Калі ўсё сьцішылася, тады ён зразумеў, што сын яго болей не пачуе. Сьпяшаючыся, працягнуў ён рукі да дроў. Яны адны адмяжоўвалі яго ад сьмерці. Цяпер меркаю яго жыцьця стала вязка дроў. Адно палена за адным трэба было аддаваць агню, і кожнае зьнікшае палена азначала набліжэньне сьмерці. Калі астатні кавалак палена аддасьць яму сваё пяпло, мароз пачне мацнець, спачатку эамерзнуць ногі, потым рукі і нарзшце ўсё цела. Галава схіліцца на калені, і ён памрэ. Гэта лёгкая сьмерць. Усе людзі павінны памерці.

Ён ня скардзіўся. Такі шлях жыцьця, і шлях гэты правільны. Ён радзіўся на зямлі, пражыў жыцьцё, і закон ня быў для яго новым. Гэта быў закон для ўсяго жывога. Прырода ня лічыцца з асобнымі стварэньнямі. Яна клапоціцца толькі аб родзе. Так думаў Коскуш, бо так, па яго нагляданьнях, было ў жыцьці. Вясною дрэва напаўняецца сокам, распускаюцца зялёныя пупышкі, а ўвосень адпадаюць жоўтыя лісты, — у гэтым усё выказана. Прырода вызначыла кожнаму стварэньню пэўны абавязак. Калі абавязак выкананы — стварэньне памірае. Прырода не зважае ні на што. Многа ёсьць людзей, пакорлівых закону, але жыве і не памірае толькі пакорлівасьць.