Андрей Федоренко - Вёска

— Ірэны, а не Ірыны, — рассеяна паправіў Антон.

— Шлунак быў бальной, — маці са смакам вымаўляла гэтае рускае «бальной». — А лячылі ад печані! Высах, кажуць, у цёску [9] Цёска — трэска. за два месяцы.

На гэты раз Васкевічу захацелася пабыць на могілках, і ён акурат падгадаў, — ідучы ў бібліятэку, з дарогі ўбачыў каля могілкавых варот бартавую машыну, з якой яшчэ толькі здымалі труну. Антон пакіраваў туды.

Народу было даволі многа, папрыходзілі двароўскія і сасноўскія, хоць быў самы разгар летняга дня. Каля выкапанай непадалёк ад варот свежай ямы стаялі, апіраючыся на рыдлёўкі, прымак Рускі, дзядзька Юлен, яшчэ два незнаёмыя мужчыны, курылі. Васкевіч прайшоў углыб могілак, спыніўся перад бацькавай магілкай, пакалупаў патрэсканую фарбу на агароджы. Раптам да яго данеслася ціхае галашэнне. Ён асцярожна, адхінаючы рукамі маладую акацыю, падраўся ў той бок і ўбачыў: Надзя-паштальёнка ўкленчыла, абняла рукамі новенькі крыж і білася ў ціхім плачы на магіле сына... Антон вярнуўся да варот, змяшаўся з людзьмі.

— Думалі, печань, і лячылі, падлы, ад печані, — казаў нехта. — А тады глянулі — э-э! у яго ж шлунак бальной! Два літры гною выкачалі.

Да труны падвялі заплаканую ўдаву, якая раптам пачала прасіць праз слёзы мужа-нябожчыка, працягваючы да яго рукі:

— Витёк, встань, встань же, прошу тебя, умоляю! Ну, встань же скорее, хорошенький мой!.. Встань, посмотри на дочь твою!..

— Не ўмее галасіць, — прашамкала нейкая бабулька ззаду за Васкевічам.

Васкевічу самаму няёмка стала ад удовіных просьбаў, нешта фальшывае, што ніяк не магло стасавацца са смерцю блізкага чалавека, было ў іх. Маці расказвала, гэтага чалавека выпісалі з бальніцы, калі зразумелі, што не вылечаць, і ён больш за два месяцы ляжаў дома, ведаючы, што вось-вось сканае. Васкевічу раптам жыва, ярка ўбачылася: ён, чалавек гэты, стогне, плача, просіцца, капрызнічае, будзіць усіх начамі, жонка вымушана ад яго не адыходзіць, пераапранаць, перасцілаць, выносіць за ім; увесь час з парэзанага, скрамсанага скальпелямі жывата па трубцы ў слоік сочыцца гной, а пахі... Васкевічу ўспомнілася нядаўна прачытаная аповесць «Смерць Івана Ілыча», дзе жонка проста ўзненавідзела мужа за яго хваробу і толькі чакала, каб ён хутчэй памёр.

Васкевічу здавалася, што і гэтая ўдава павінна радавацца цяпер смерці мужа. І яму — ды, відаць, не аднаму яму — чуліся ў гэтым дзіўным галашэнні ноткі радасці, палёгкі, што вось, нарэшце, усё скончылася. Сорамна і цяжка ад гэтага плачу рабілася на душы.

Але вось ён убачыў Ірэну, прыгожую, стройную, рослую, у чорнай празрыстай хустцы, і яму здалося, што і дзяўчына яго ўбачыла, нават кіўнула ледзь заўважна. Ірэна схілілася над бацькам, прысела, — і Васкевічу стук.нула кроў у галаву, усё разам згадалася: ногі яе, цела, пах самагонкі, крэслы ў бібліятэцы... Ён глядзеў і бачыў, што нават цяпер, ля бацькавай труны, яна знарок прысядае сексуальна, як рэкламная дзеўка; на ёй была кароткая сукенка, і калі Ірэна прысядала, адкрыліся да самага канца чорныя калготкі на моцных, чуць разведзеных у бакі нагах... Антон апусціў вочы.

Застукаў малаток. Гучна, весела азваўся Рускі:

— Он там со стариком в карты сегодня ночью сыграет!

Магіла «старика» — бацькі нябожчыка, Ірэнінага дзеда — была побач.

— Сыграе, ...тваю маць, ага! — гэтак жа гучна, зларадна адказаў дзядзька Юлен, з сілаю і часта налягаючы на рыдлёўку.

Смерць аднакласніка Валера — чужое гора — унесла ў жыццё Васкевіча такую спакойную яснасць; а гэтая смерць зусім чужога чалавека ўсё паблытала ў галаве, усё парушыла. Прыйшоўшы з могілак у сваю халаднаватую, з зацененымі акацыяй вокнамі бібліятэку, Антон сядзеў за сталом-кафедрай, глядзеў на крэслы ля цэнтральных сталоў, курыў і думаў.

«Я малады, Ірэн маладая, і правільна яна зрабіла, што так адзелася на пахаванне і так прысядала!.. Жыццё ідзе, потым канчаецца такой вось ямаю, такімі дзядзькамі Юленамі з рыдлёўкамі... А пакуль не скончылася? трэба жыць, і жыць поўна, ярка!»

Настрой, які сышоў на яго тады ў царкве — расчуленасці, замілавання жыццём, настрой веры — і цяпер не пакідаў яго, хіба што трохі прытупіўся. Антон і цяпер не сумняваўся, што на ўсім і на ўсіх «длань Божая». Але цяпер настрой гэты, нібы агеньчык, пагражаў неўзабаве зусім прытухнуць, і патрабаваў, каб яму падкідвалі галінкі — «ежу».

Антон дастаў з шуфлядкі «кафедры» свой сшытак і запісаў з галавы:

«Спасающийся да спасется!»

«Беражонага Бог беражэ».

«Бог памагае таму, хто сам варушыцца, сам сабе хоча памагчы».