Змітрок Бядуля - Салавей

Пры гэтым спалохаўся:

— Гэта ж грэх… Я — нікчэмны чалавек, жанчынай нараджоны — учыняю грэх… Пачуццё спакоры слабее. Замест спакоры злосць кіпіць у маіх грудзях. Д'ябал думкі блытае…

Лісток за лістком Меер перагортвае стары пажоўклы Псалтыр, што перайшоў да яго ў спадчыну ад дзіда-дзеда.

Меер стогне.

Літары на жоўтым полі паперы скачуць перад ім, як чорныя кузуркі.

Чырвоная паласа ўсходу палае над лесам.

У хаце шэра. Ранічны светазмрок прабіваецца праз маленькія шыбіны. Жонка Меера, нізенькая і дробная жанчына, тупаецца ля печы, соўвае гаршкі, ладзіць сняданне. Першым чынам трэба накарміць карову, яна ў гэту ноч ацялілася, і ў хаце вялікая радасць. На гэту сямейную ўрачыстасць прыйшла і жонка суседа Міхалкі — высокая, круглая і ружовая, з вечным дзівам у вачах.

Каля печы стаіць цэбар. У ім ладзіцца сягоння смачнае сняданне для каровы: запарваецца мякіна, абмешваецца варанай бульбай і аздабляецца высеўкамі ад жытняй мукі.

— Гэта ж проста панскае сняданне! — жартуе Меерыха. — Ледзь дачакаліся малачка. А цяпер цэлы скарб у хаце будзе. Проста рай для дзяцей.

— А як жа, а як жа! — згаджаецца Міхальчыха. — Парсюкоў вы ж не колеце. У вас усё малако ды малако.

Меерыха пачынае пералічаць усе выгады ад каровы:

— Тут табе і сыр, і масла, і смятана, і тварог, і кіслае малако, і маслянка, і сырое малако, і паранае. Тут табе і да бліноў ёсць прысмакі! Тут табе і да рознай стравы акраса. Без малака пустая хата. Без малака як без рук.

— Дый што казаць, — спагадвае Міхальчыха, — паўнюткая хата дабра, калі карова дойная.

Меер чытае псалмы і прыслухоўваецца адным вухам да бабскай гутаркі. На яго твары з'яўляецца ўсмешка, але хутка хаваецца ў чорнай густой барадзе, бо радавацца — грэх. Ён бярэ са стала акраец хлеба, крышыць пальцамі і кідае ў цэбар. Пры гэтай рабоце ён не спыняе сваіх псалмаў — глытае іх на памяць.

А яго старшы сын, Мендэлька, новага сябра набыў: забаўляецца з цялушкай. Яна яшчэ ледзь стаіць на тонкіх ножках. Хлопчык мукае, як карова, пабрыквае вакол цялушкі на руках і нагах, гладзіць яе жоўтую шэрсць і нарадавацца не можа гэтай вялізнай падзеі ў яго жыцці.

Лёгка казаць, такога слаўнага таварыша мае.

Праз дзень-два цялушка ўжо будзе пабрыкваць, скакаць ад стала да печы, ад печы да ложка. У хаце пойдзе такі гармідар і тарарам, ад якога Мендэлька ўжо цяпер мае вялікую ўцеху. А праз тыдзень, дык чаго добрага, яму і Юрку, сыну Міхалкі, у цялушкі вучыцца прыйдзецца, як час праводзіць, як на свеце жыць…

У хаце радасць. Кожны па-свойму малюе змену ў жыцці да лепшага: ацялілася карова.

Скрып дзвярэй перабіў агульны ўрачысты настрой. Адчыніліся дзверы, і пасля цэлага воблака пары на парозе паказаўся высокі дзяцюк.

— Дзень добры ў хату! — казаў ён трохі ахрыплым голасам.

— Добры дзень! — адказалі кабеты.

— М-гу, — буркнуў і Меер, каб не перарваць малітвы.

— О-о-о! ну! — вёў далей Меер гутарку з дзецюком на мігі, як нямы, і паказаў рукою на зэдлік, што азначала: «прашу сесці».

— Дзякую! — адказаў дзяцюк. — Буду грэцца каля печы, бо вельмі азяб!

— Грэйся! Грэйся! — гасцінна папрасіла Меерыха. — Вельмі ўжо ты лёгка адзеты. Не па-зімоваму…

— Відаць, душа грэе, — пажартавала Міхальчыха і давай прыглядацца пільней да дзецюка. — А ці не Сымон, панскі салавой.

— Пан Вашамірскі выгнаў мяне.

— Ой, ой, не можа быць! — казала Міхальчыха.

— Праўду, я цэлую ноч у лесе бадзяўся. Там Зоська Халімонава мёртвая ляжыць. Трэба як-небудзь яе матцы наказаць.

— А Божа ж мой! — здзівілася Міхальчыха. — Што дзеецца на свеце!

Меер, не спыняючы псальмаў, звярнуўся да жонкі на мігі.

— О-о-о! гам!

Яна зразумела адразу і папрасіла Салаўя на сняданне:

— Сымон пэўна снедаць хоча!

Міхальчыха задзівілася.

— Божа ж мой! Што на свеце робіцца! Ідзём у маю хату снедаць!

— А наша хата — не хата? — пакрыўдзілася Меерыха.

Меер спыніў малітву і пачаў злавацца:

— Садзіся, Сымон! Зараз есці будзем!

— Для Сымона сала на снеданне зажару! — не адставала Міхальчыха, і яе здзіўленыя вочы паглядалі на ўсіх з просьбай.

Пачуўшы слова «сала», Меер заткнуў вушы і адвярнуўся да сцяны, каб не атрафіць малітву…

Міхальчыха павяла Салаўя ў сваю хату.

У часе яды Салавей з Міхалкай доўга шапталіся.

Пасля гэтага Салавей лёг спаць на печы. А пад вечар Міхалка даў яму стары кажух, торбу харчоў і выправіў у дарогу.

Праз колькі дзён пасля спектакля пан Вашамірскі дазволіў Марылі, «прыгажэйшай за статую Венеры», ісці дахаты.