Адам Міцкевіч - Гражына

Вочы ўсіх у яго былі ўпяты,
Стаў на кані, як над снежнай гарою
Распрасцiрае шырокія шаты
Хмараю чорнай калматая хвоя;
Так яго плашч чорны, шлем яго, латы,
Конь вараны — выглядаў той парою.
Тройчы ён крыкнуў, і падомны грому
Грозны быў голас, нязнаны нікому.
Дапаў да немцаў і ў тлуме знікае.
Бою не ўбачыш, толькі крык ды стогны,
Ды бліскавіцаю хуткай мільгае,
Сеючы смерць вакол меч ягоны:
Там шышак знікае, а тут шлем упадзе —
Вораг змяшаўся, пануе бязладзе.

Так лесаруб. Калі ён у гушчэры
Валіць дубы, дык далёка-далёка
Чуецца рэха удараў сякеры.
А лесаруб сам схаваны ад вока —
Бачыш, як кроны, што ўзняты высока,
Хіляцца долу над пушчаю шэрай;
Так, насякаючы з немцаў шаломы,
Рыцар к літвінам спяшаў незнаёмы.

Рыцар, спяшайся! Не позна, магчыма,
Дух войска ўзняць, бо бяда ўжо і гора
Стрэлы літвінаў, не прайшоўшы міма.
Дзіды, шчыты і мечы — не апора,
Моц іх зламана, і комтур вачыма
Прагна шукае ўжо Літавора;
Знайшоў. Абодва коней сваіх шпораць,
Хутка жалезам яны загавораць.

Літавор шаблю высока ўздымае,
Выстраліў комтур са зброі шалёнай,
Літвіны дрогнулі,што іх чакае?
Выпала шабля ў князя з далоні,
Повад здранцвелай рукой не ўтрымае,
Цісне шалом на знямелыя скроні.
Покуль Літва з дапамогай паспела,
З сядла схіляецца князева цела.

А чорны рыцар, як хмара. Што ў ночы
Б’е, наляцеўшы пярунам і градам,
Гэтак на комтура раптам наскочыў,
Што і не ўправіўся комтур з нападам —
Мгненне, і комтур ляжыць пад нагамі,
І топчуць коні яго капытамі.
Рыцар-туды, дзе над князем дваране
Нізка схіліліся. Рыцар здымае
Княжацкі панцыр, крывёй фарбаваны,
Кулі варожай след разглядае.
Кроў зноў пацекла з адкрытае раны,
Тут князь ад болю крыху апрытомнеў,
Вочы адплюшчыўшы і нешта прыпомніў;
Зноў апускае на вочу прыбліцу,
Воінаў прэч ад грудзей адпіхае,
Рымвіду знак даў ніжэй нахіліцца:
«Скончана» шэпча, на момант сціхае,
Потым зноў кажа: «Хавай таямніцу…
Мяне ж ніхто не ўратуе ад смерці…
У замак вязіце, хачу там памерці».

Поглядам Рымвід яго працінае —
Верыць, не верыць-вачэй не адводзіць,
Але сляза яму свет засланяе,
Ледзьве не млее, пот скроні халодзіць.
І пазнае не пазнае ўчора:
Гэта не голас. Не твар Літавора.

Рыцар тым часам, паводдзі старому
Рымвіду даўшы, схіліўся да пана,
Коні сказаў павярнуць у бок дому,
Потым, далонню заціснуўшы рану,
Князя абняў. Паімчаліся трое
З хуткасцю ветру дарогай лясною.

Каля сцен горада стрэлі прыгоду:
Людзі прыйшлі прывітацца з панамі.
Ціха мінуўшы натоўпы народу,
Ехалі моўчкі да замкавай брамы,
Не сустракаючы больш перашкоды.
Тут вартавым загадаў рыцар строга,
Каб не пускалі за імі нікога.

Войска рэшта ў горад вяртае з пагоні.
Выйгралі бой, ды такая ахвяра…
Радасці мала ў сталіцы сягоння,
Боль сэрцы сцяў і жалоба на тварах.
Кожны з тугою пытаўся пра пана:
Дзе ён? Ці глыбокая рана?

Што там у замку? Хто згадаць можа?
Мост не апушчаны, замкнёна брама.
Але тым часам у ровы, у яры
Слугі і з піламі і з тапарамі
Валяць. Ссякаюць дрэвы ў гушчары,
Камлі ў голле вязуць вазамі
І гоняць баржамі пад самы горад:
Страшны малюнак жалобы і гора!

Там, дзе свяцілішча багоў надхмарных,
Што перуном б’юць парод непагоднай,
Там, дзе валоў і авечак ахвярных
Кроў льюць з малітвай у вогнішча штодня.
Лоўж там вялікі кладуць пад яблокі —
Дваццаць сажней ён — даўгі і шырокі.

А на лаўжы, у чаканні пакуты,
З шчытам, са зброяй, з канём ягоным,
Увесь ланцугамі да дуба прыкуты
Немец стаіць, ён літоўскі палонны
Той, што паслом быў крыжацкага роду,
Князеў забойца Дытэрых з Кніпроду.

Рыцары, просты люд і капеланы
Збегліся, кожны чакае і млее:
Можа, яшчэ не смяртэльныя раны?
Ёсць яшчэ, можа, якая надзея!
Кожны на замак з тугой паглядае
І спадзяецца і весткі чакае.

Але труба адазвалася з вежы,
Падае мост, і павольнай хадою
Выйшла працэсія ў чорнай адзежы —
Цела героя нясуць грамадою;
Меч пры ім князеў, лук, стрэлы ў калчане,
Плашч пурпуровы шырокі ільсніцца:
Князева зброя і князева ўбранне,
Твару ж не убачыць, закрыты прыбліцай.
Ён гэта, князь наш, князь нашага краю,
Рыцар далёка вядомае славы:
Ці немца нішчыць, ці орды Нагая,
Ці суд вяршыць над падданымі правы…
Як жа закон наш цяпер забывае
Князь, занядбаўшы абрады, адправы?
Звычай вякоў старажытнае далі
Продкі твае хіба так шанавалі?