Адам Міцкевіч: Гражына

Покуль схаваюцца зоркі пад ранак;
Рушым літвінаў, дадаўшы у полі
Конных тры тысячы ў бронь закаваных
І кнехтаў пешых у два разы болей.
Кнехт дужы целам, вышэй за літвіна,
Мечам валодаць умее страшэнна,
Дзіда навострана ў кнехта адменна —
З ног да чала ў жалезе дружына;
Сам сабе выбраў, як быў у магістра,
Хлопаў адборных і коннікаў быстрых.

Мае кнехт кожны змяю за плячыма,
Волавам, сажаю корміць змяю ён,
Потым падпаліць — трываць не магчыма —
Гром і агонь… так змяёй і ваюе;
Толькі на ворага вокам ён глянуў —
І ці забіў, ці смяртэльна параніў;
Так быў забіты ў час абароны
Дзед Гедымін мой на сценах Велоны…

Вітальд, відаць, занядбаў асцярогу,
Войска нямнога ў Лідзе. Хістанне
Тут не дарэчны, і заўтра ў дарогу
Рушым і возьмем і знішчым дазвання».

Рымвід уражаны быў навіною,
Нібы застыў, анямеў нерухомы;
Буру прадбачыў і лёс невядомы
Мечам вісеў над радзімай, Літвою.
Справа не церпіць. Дарэмна ваганне.
З гневам і жалем ён крыкнуў:«Мой пане,
Бог не папусціць такога, не веру…
Брат супраць брата ўзніме далоні!..
Вышчарбіў учора на немцах сякеру,
Сёння ж навострыць і іх абароніць…
Будзе нам гэткая згода бядою, —
Хочаш з’яднаць ды агонь ды з вадою!
Сусед з суседам, бывае між намі,
Жывучы дрэнна, у крыўдзе спрадвечнай,
Лепшымі робяцца, урешце, сябрамі,
Рукі з’еднаўшы ў пашане сардэчнай.
Горай, хіба, як благія суседзі,
Сёння жыве наш літвін побач з ляхам,
Разам сядзяць на вясёлай бяседзе,
Спяць пад адзіным і небем і дыхам,
Разам, — спатрэбіцца, — меч уздымаюць;
Горай яшчэ, як літвіны і ляхі
Сэрца адно ад аднога не маюць,
Ворагі вечныя — людзі й вужакі.
А прыпаўзе гад да хаты парога,
Госцем запрошаны да чалавека,
Дзеля хвалы несмяртэльнага бога,—
Прыме літвін яго хлебам і млекам.
Гад той рахманы да рук падпаўзае,
Разам вячэрае, п’е без прыгоды,
Грудзі малога не раз спавівае
Бронзавым колцам, без жаднае шкоды.

Толькі крыжацкага гада не ўлічыць.
Мала яму ўсіх багаццяў нямецкіх,
Колькі людзей і зямель мазавецкіх
Згінула ў прагнай бязлітасці пашчы.
Столькі жарэ, а галодны да смерці!
Нашыя рэшткі гатоў ён пажэрці.
Еднасцю толькі пазбавімся катаў,
А паасобку іх сілы не знішчыць.
Замкі руйнуем на іх папялішчы,
Ордэн жа, нібы дракон той пракляты:
Сцяць галаву не паспееш — другая,
Трэцяя. Сотая ўжо адрастае!
Кончым дракона! Дарэмны патугі
Тых, хто нас хоча мірыць з крыжакамі,
Бо, — ці то князь, ці то князевы слугі,—
Цяжка такога найсці паміж намі.
Хто не жадаў — бы любою цаною
Скончыць з праклятай крыжацкай чумою.
Што не кажы, лепей смерць у палоне.
Або на полі, як іх дапамога;
Лепей гарачы свінец на далоні,
Чым гэты поціск рук ворага злога!

Вітальд нам грозіць? Хіба без іх меча
Самі не разбяром сваёй звады?
Ці так далёка зайшлі мы ў спрэчках,
Што і рука нашай братняй спагады
Вырваць не здолее кукалю з нівы,
Меч захаваўшы для ворагаў хцівых?

Сам ты ці верыш ва ўласныя словы,
Быццам бы Вітальд таемна і ўпарта
Здраду рыхтуе і нішчыць умовы?
Слухай, паслаць мяне зноў туды варта.
Зробім умовы…» — «Эт, досыць, Рымвідзе!
Ведаю Вітальда я і умовы!
Сёння адно ў галаву яму прыйдзе,
Заўтра ж надумае ход адмысловы.
Княжаму слову ўчора я верыў,
Быццам ён Ліду мне дасць назаўсёды;
Сёння ж у князя не тыя намеры,
Робіць мне Вітальд ізноў перашкоды:
Зручны для гэтага момант абраўшы,
З войскам сваім каля Вільні дзесь стаўшы,
Чутку пусціў ён, нібыта лідзяне
Князем прызнаць мяне не захацелі;
Сам сябе Лідаю Вітальд надзеліць,
А Літавор з яго ласкі дастане
Голую Русь ці Варага на багне.
Край гэты ўбогі ён мне пакідае,
Вось чаму й крэўных адтуль выбівае,
Вітальд быць князем Літвы ўсяе прагне.
Бач, як разважыў! Умее разважыць!
Мкнецца да мэты любымі шляхамі—
Сам над усімі хацеў бы ён княжыць,
Роўных сабе — растаптаць пад нагамі.
З Вітальда ласкі пакутуюць людзі.
З бітвы на бітву і з бою да бою
Вечна скаваны бранёй нашы грудзі,
Вечна Літва — на каня ды за зброю;
У шышакі ўжо чалом ураслі мы;
Свет — як вялік — навакол абышлі мы;
На крыжакоў, ці праз Татраў грамаддзе,
Рушым на Польшчы прыгожыя сёлы,
Далей па стэпе, з вятрамі ў ладзе,
Нішчым. Дагнаўшы, абозы Магола.
Скарбы ж, багацце, што ў замках забралі,
Люд, што дабіць юылот шабляй турботна,
Тых, што праз голад, агонь не прапалі —
Зносім яму і зганяем ахвотна.
Князю карысць, а Літва ўсё гібее;
З Фінскай затокі да мора Хазараў —
Скрозь гарады загарнуў пад сябе ён.
Мае палац, а палац, нібы мара!
Бачыў шмат замкаў крыжацкіх адменных,—
Прусы на іх і не глянуць ад страху,—
Але мацнейшыя ў Вітальда сцены
Замка, што ў Вільні, і трокскага гмаху.
Ёсць каля коўна такая даліна —
Сцелюць русалкі там дзіўнае квецце,
Летняй парою і весняй гадзінай,
Тая даліна найлепшая ў свеце.
Нельга даць веры: ў Кейстутава сына
На дыванах — болей кветак адменных.
Ззяе палац. Аксамітнай тканінай,
Бісерам шытай, аздоблены сцены.
Нібы жывы, кожны ўзор, і гамоняць
З золата, срэбра і перлаў расліны;
Скажаш, што іх вышывалі багіні,
А не ўмелыя рукі палонніц!
Шклом дзіўна кожнае ззянне аконца,
Ззяе, як рыцараў польскіх убранне,
Альбо як Нёман, убачыўшы сонца,
Гляне з-пад крыгаў у весняе ранне.