Ovid: Fasti

Tempora cum causis Latium digesta per annum,
Lapsaque sub terras ortaque signa canam.
Excipe pacato, Caesar Germanice, vultu
Hoc opus, et timidae dirige navis iter;
Officioque, levem non aversatus honorem, 5
Huic tibi devoto numine dexter ades.
Sacra recognosces annalibus eruta priscis,
Et quo sit merito quaeque notata dies.
Invenies illic et festa domestica vobis.
Saepe tibi pater est, saepe legendus avus; 10
Quaeque ferunt illi pictos signantia fastos,
Tu quoque cum Druso praemia fratre feres.
Caesaris arma canant alii, nos Caesaris aras,
Et quoscumque sacris addidit ille dies.
Annue conanti per laudes ire tuorum, 15
Deque meo pavidos excute corde metus.
Da mihi te placidum, dederis in carmina vires,
Ingenium vultu statque caditque tuo.
Pagina judicium docti subitura movetur
Principis, ut Clario missa legenda deo. 20
Quae sit enim culti facundia sensimus oris,
Civica pro trepidis quum tulit arma reis.
Scimus et, ad nostras quum se tulit impetus artes,
Ingenii currant flumina quanta tui.
Si licet et fas est, vates rege vatis habenas, 25
Auspice te felix totus ut annus eat.

Tempora digereret quum conditor urbis, in anno
Constituit menses quinque bis esse suo.
Scilicet arma magis, quam sidera, Romule, horas,
Curaque finitimos vincere major erat. 30
Est tamen et ratio, Caesar, quae moverit illum,
Erroremque suum quo tueatur habet.
Quod satis est utero matris dum prodeat infans,
Hoc anno statuit temporis esse satis.
Per totidem menses a funere conjugis uxor 35
Sustinet in vidua tristia signa domo.
Hoc igitur vidit trabeati cura Quirini,
Quum rudibus populis annua jura daret.
Martis erat primus mensis, Venerisque secundus,
Haec generis princeps, ipsius ille pater. 40
Tertius a senibus, juvenum de nomine quartus,
Quae sequitur numero turba notata fuit.
At Numa nec Janum, nec avitas praeterit umbras,
Mensibus antiquis apposuitque duos.

Ne tamen ignores variorum jura dierum: 45
Non habet officii Lucifer omnis idem.
Ille Nefastus erit, per quem tria verba silentur:
Fastus erit, per quem lege licebit agi;
Neu toto perstare die sua jura putaris:
Qui jam Fastus erit, mane Nefastus erat. 50
Nam simul exta deo data sunt, licet omnia fari,
Verbaque honoratus libera prsetor habet.
Est quoque, quo populum jus est includere septis:
Est quoque, qui nono semper ab orbe redit.
Vindicat Ausonias Junonis cura Kalendas: 55
Idibus alba Jovi grandior agna cadit:
Nonarum tutela deo caret. Omnibus istis
—Ne fallare, cave—proximus Ater erit.
Omen ab eventu est, illis nam Roma diebus
Damna sub adverso tristia Marte tulit. 60
Haec mihi dicta semel, totis haerentia fastis,
Ne seriem rerum scindere cogar, erunt.

Ecce tibi faustum, Germanice, nuntiat annum,
Inque meo primus carmine Janus adest.
Jane biceps, anni tacite labentis origo, 65
Solus de superis qui tua terga vides,
Dexter ades ducibus, quorum secura labore
Otia terra ferax, otia pontus agit.
Dexter ades patribusque tuis, populoque Quirini,
Et resera nutu Candida templa tuo. 70
Prospera lux oritur: linguisque animisque favete!
Nunc dicenda bono sunt bona verba die.
Lite vacent aures, insanaque protinus absint
Jurgia; differ opus, livida lingua, tuum.
Cernis, odoratis ut luceat ignibus aether, 75
Et sonet accensis spica Cilissa focis?
Flamma nitore suo templorum verberat aurum,
Et tremulum summa spargit in aede jubar.
Vestibus intactis Tarpeias itur in arces,
Et populus festo concolor ipse suo est. 80
Jamque novi praeeunt fasces, nova purpura fulget,
Et nova conspicuum pondera sentit ebur.
Colla rudes operum praebent ferienda juvenci,
Quos aluit campis herba Falisca suis.
Jupiter, arce sua totum quum spectet in orbem, 85
Nil nisi Romanum, quod tueatur, habet.
Salve, laeta dies, meliorque revertere semper,
A populo rerum digna potente coli!
Quem tamen esse deum te dicam, Jane biformis?
Nam tibi par nullum Graecia numen habet. 90
Ede simul causam, cur de coelestibus unus,
Sitque quod a tergo, sitque quod ante, vides.
Haec ego quum sumptis agitarem mente tabellis,
Lucidior visa est, quam fuit ante, domus.
Tum sacer ancipiti mirandus imagine Janus 95
Bina repens oculis obtulit ora meis.
Obstupui, sensique metu riguisse capillos,
Et gelidum subito frigore pectus erat.
Ille tenens dextra baculum, clavemque sinistra,
Edidit hos nobis ore priore sonos: 100
Disce, metu posito, vates operose dierum,
Quod petis, et voces percipe mente meas.
Me Chaos antiqui—nam res sum prisca—vocabant.
Adspice, quam longi temporis acta canam.
Lucidus hic aër, et, quae tria corpora restant, 105
Ignis, aquae, tellus, unus acervus erant.
Ut semel haec rerum secessit lite suarum,
Inque novas abiit massa soluta domos;
Flamma petit altum, propior locus aëra cepit,
Sederunt medio terra fretumque solo. 110
Tunc ego, qui fueram globus et sine imagine moles,
In faciem redii dignaque membra deo.
Nunc quoque, confusae quondam nota parva figurae,
Ante quod est in me, postque videtur idem.
Accipe, quaesitae? quae causa sit altera formae, 115
Hanc simul ut noris officiumque meum.
Quidquid ubique vides, coelum, mare, nubila, terras,
Omnia sunt nostra clausa patentque manu.
Me penes est unum vasti custodia mundi,
Et jus vertendi cardinis omne meum est. 120
Quum libuit Pacem placidis emittere tectis,
Libera perpetuas ambulat illa vias.
Sanguine letifero totus miscebitur orbis,
Ni teneant rigidae condita bella serae.
Praesideo foribus coeli cum mitibus Horis: 125
It, redit officio Jupiter ipse meo.
Inde vocor Janus. Cui quum Cereale sacerdos
Imponit libum farraque mixta sale,
Nomina ridebis; modo namque Patulcius idem,
Et modo sacrifice Clusius ore vocor. 130
Scilicet alterno voluit rudis illa vetustas
Nomine diversas significare vices.
Vis mea narrata est: causam nunc disce figurae;
Jam tamen hanc aliqua tu quoque parte vides.
Omnis habet geminas hinc atque hinc janua frontes, 135
E quibus haec populum spectat, at illa Larem.
Utque sedens vester primi prope limina tecti
Janitor egressus introitusque videt;
Sic ego prospicio, coelestis janitor aulae,
Eoas partes Hesperiasque simul. 140
Ora vides Hecates in tres vergentia partes,
Servet ut in ternas compita secta vias.
Et mihi, ne flexu cervicis tempora perdam,
Cernere non moto corpore bina licet.
Dixerat, et vultu, si plura requirere vellem, 145
Se mihi difficilem non fore, fassus erat:
Sumpsi animum, gratesque deo non territus egi,
Verbaque sum spectans pauca locutus humum:
Dic, age, frigoribus quare novus incipit annus,
Qui melius per ver incipiendus erat? 150
Omnia tunc florent, tunc est nova temporis aetas,
Et nova de gravido palmite gemma tumet,
Et modo formatis operitur frondibus arbos,
Prodit et in summum seminis herba solum,
Et tepidum volucres concentibus aëra mulcent, 155
Ludit et in pratis luxuriatque pecus.
Tum blandi soles, ignotaque prodit hirundo,
Et luteum celsa sub trabe fingit opus.
Tum patitur cultus ager, et renovatur aratro.
Haec anni novitas jure vocanda fuit. 160
Quaesieram multis: non multis ille moratus,
Contulit in versus sic sua verba duos:
Bruma novi prima est, veterisque novissima solis:
Principium capiunt Phoebus et annus idem.
Post ea mirabar, cur non sine litibus esset 165
Prima dies. Causam percipe, Janus ait.
Tempora commisi nascentia rebus agendis,
Totus ab auspicio ne foret annus iners.
Quisque suas artes ob idem delibat agendo,
Nec plus quam solitum testificatur opus. 170
Mox ego: Cur, quamvis aliorum numina placem,
Jane, tibi primo tura merumque fero?
Ut per me possis aditum, qui limina servo,
Ad quoscumque voles, inquit, habere deos.
At cur laeta tuis dicuntur verba Kalendis, 175
Et damus alternas accipimusque preces?
Tum deus incumbens baculo, quem dextra gerebat,
Omina principiis, inquit, inesse solent.
Ad primam vocem timidas advertitis aures,
Et primum visam consulit augur avem. 180
Templa patent auresque deûm, nec lingua caducas
Concipit ulla preces, dictaque pondus habent.
Desierat Janus: nec longa silentia feci,
Sed tetigi verbis ultima verba meis:
Quid vult palma sibi rugosaque carica, dixi, 185
Et data sub niveo Candida mella cado?
Omen, ait, causa est, ut res sapor ille sequatur,
Et peragat coeptum dulcis ut annus iter.
Dulcia cur dentur, video: stipis adjice causam,
Pars mihi de festo ne labet ulla tuo. 190
Risit, et, O quam te fallunt tua saecula, dixit,
Qui stipe mel sumpta dulcius esse putes!
Vix ego Saturno quemquam regnante videbam,
Cujus non animo dulcia lucra forent.
Tempore crevit amor, qui nunc est summus, habendi; 195
Vix ultra, quo jam progrediatur, habet.
Pluris opes nunc sunt, quam prisci temporis annis,
Dum populus pauper, dura nova Roma fuit,
Dum casa Martigenam capiebat parva Quirinum,
Et dabat exiguum fluminis ulva torum. 200
Jupiter angusta vix totus stabat in aede,
Inque Jovis dextra fictile fulmen erat.
Frondibus ornabant, quae nunc Capitolia gemmis,
Pascebatque suas ipse senator oves;
Nec pudor in stipula placidam cepisse quietem, 205
Et fenum capiti supposuisse fuit.
Jura dabat populis posito modo consul aratro,
Et levis argenti lamina crimen erat.
At postquam Fortuna loci caput extulit hujus,
Et tetigit summos vertice Roma deos; 210
Creverunt et opes, et opum furiosa cupido,
Et, quum possideant plurima, plura volunt.
Quaerere, ut absumant, absumpta requirere certant:
Atque ipsae vitiis sunt alimenta vices.
Sic, quibus intumuit suffusa venter ab unda, 215
Quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae.
In pretio pretium nunc est; dat census honores,
Census amicitias; pauper ubique jacet.
Tu tamen, auspicium cur sit stipis utile, quaeris,
Curque juvent nostras aera vetusta manus. 220
Aera dabant olim; melius nunc omen in auro est,
Victaque concedit prisca moneta novae.
Nos quoque templa juvant, quamvis antiqua probemus,
Aurea; majestas convenit ista deo.
Laudamus veteres, sed nostris utimur annis; 225
Mos tamen est aeque dignus uterque coli.
Finierat monitus; placidis ita rursus, ut ante,
Clavigerum verbis alloquor ipse deum:
Multa quidem didici: sed cur navalis in aere
Altera signata est, altera forma biceps? 230
Noscere me duplici posses in imagine, dixit,
Ni vetus ipsa dies extenuaret opus.
Causa ratis superest: Tuscum rate venit in amnem
Ante pererrato falcifer orbe deus.
Hac ego Saturnum memini tellure receptum; 235
Coelitibus regnis ab Jove pulsus erat.
Indediu genti mansit Saturnia nomen:
Dicta quoque est Latium terra, latente deo.
At bona posteritas puppim servavit in aere,
Hospitis adventum testificata dei. 240
Ipse solum colui, cujus placidissima laevum
Radit arenosi Tibridis unda latus.
Hic, ubi nunc Roma est, incaedua silva virebat,
Tantaque res paucis pascua bubus erat.
Arx mea collis erat, quem cultrix nomine nostro 245
Nuncupat haec aetas, Janiculumque vocat.
Tunc ego regnabam, patiens quum terra deorum
Esset, et humanis numina mixta locis.
Nondum Justitiam facinus mortale fugarat:
—Ultima de superis illa reliquit humum— 250
Proque metu populum sine vi pudor ipse regebat;
Nullus erat justis reddere jura labor.
Nil mihi cum bello, pacem postesque tuebar.
Et clavem ostendens, Haec, ait, arma gero.
Presserat ora deus: tune sic ego nostra resolvo, 255
Voce mea voces eliciente dei:
Quum tot sint Jani, cur stas sacratus in uno,
Hic ubi juncta foris templa duobus habes?
Ille manu mulcens propexam ad pectora barbam,
Protinus Oebalii rettulit arma Tati, 260
Utque levis custos armillis capta Sabinis
Ad summae Tatium duxerit arcis iter.
Inde, velut nunc est, per quem descenditis, inquit,
Arduus in valles et fora clivus erat.
Et jam contigerat portam, Saturnia cujus 265
Dempserat oppositas insidiosa seras.
Cum, tanto veritus committere numine pugnam,
Ipse meae movi callidus artis opus,
Oraque, qua pollens ope sum, fontana reclusi,
Sumque repentinas ejaculatus aquas. 270
Ante tamen calidis subjeci sulfura venis,
Clauderet ut Tatio fervidus humor iter.
Cujus ut utilitas pulsis percepta Sabinis,
Quaeque fuit, tuto reddita forma loco est;
Ara mihi posita est parvo conjuncta sacello: 275
Haec adolet flammis cum strue farra suis.
At cur pace lates, motisque recluderis armis?
Nec mora, quaesiti reddita causa mihi.
Ut populo reditus pateant ad bella profecto,
Tota patet dempta janua nostra sera. 280
Pace fores obdo, ne qua discedere possit:
Caesareoque diu nomine clausus ero.
Dixit, et, attollens oculos diversa tuentes,
Adspexit toto quidquid in orbe fuit.
Pax erat, et vestri, Germanice, causa triumphi 285
Tradiderat famulas jam tibi Rhenus aquas.
Jane, face aeternos pacem pacisque ministros,
Neve suum, praesta, deserat auctor opus.
Quod tamen ex ipsis licuit mihi discere fastis:
Sacravere patres hoc duo templa die. 290
Accepit Phoebo Nymphaque Coronide natum
Insula, dividua quam premit amnis aqua.
Jupiter in parte est; cepit locus unus utrumque,
Junctaque sunt magno templa nepotis avo.
Quid vetat et stellas, ut quseque oriturque caditque,295
Dicere? promissi pars fuit ista mei.
Felices animos, quibus hsec cognoscere primis,
Inque domos superas scandere cura fuit!
Credibile est illos pariter vitiisque locisque
Altius humanis exseruisse caput. 300
Non Venus et vinum sublimia pectora fregit,
Officiumve fori, militiaeve labor.
Nec levis ambitio, perfusaque gloria fuco,
Magnarumve fames sollicitavit opum.
Admovere oculis distantia sidera nostris, 305
Aetheraque ingenio supposuere suo.
Sic petitur coelum, non ut ferat Ossan Olympus,
Summaque Peliacus sidera tangat apex.
Nos quoque sub ducibus coelum metabimur illis,
Ponemusque suos ad stata signa dies. 310