Альберт Гаделшин - Кырлай кызы Айсылу

Тимерҗан, хәтереңдәме Бохарадагы Абдуллаҗан дигән мулла? Бөтен дөньяга танылган, Тянь-Шань тауларыннан, тау бәлзәме җыеп, төрле чирдән дәвалый иде. Әтисе Аксак Тимер ханда табиб булып хезмәт иткән, хан аны үзе белән сугышларга ала торган була.

Матур тартма тотып, Акъегет керә.

Акъегет. Әти, менә шушымы? Аны ачып булмый, бик хәйләле йозагы бар икән.

Солтанбәк тартманың бер «серле» җиренә баса, музыка яңгырый, тартма ачыла. Кечкенә шешәдән мамыкка бәлзәм тамызып, казның канатына сөртә дә тартманы җыеп куя.

Солтанбәк. Менә булды да. Бер-ике көннән терелеп тә китәр. Ашарына, эчәренә бирегез. Ярый, мин киттем, кичке намазга әзерләнәсе бар.

Солтанбәк чыгып китә. Акъегет казны, җиләненә төреп, арба артына илтеп куя.

Тимерҗан. Хәзер никадәр мәшәкать була инде. Менә син әйт, ул казга ашарына нәрсә бирерсең? Белгәнемчә, казлар шашлык ашамыйлар, кымыз эчмиләр…

Акъегет. Борчылма, мин аңа суда җебетеп көлчә бирәм. Мескен каз, шулкадәр курыккан. Кем аны яралады икән?

Тимерҗан. Төлкедер.

Акъегет. Ю-юк, төлке булса исән калдырмас иде. Минемчә, кемдер суккан аңа.

Тимерҗан. Казга сугарга ничек кешенең кулы күтәрелсен? (Учакны күреп.) Кара, учак сүнә язган бит.

Утын өстәп, учакны яңарталар. Акъегет казны карарга чыгып китә. Кәрван башы Мәхмүт керә.

Мәхмүт. Акъегет кая?

Тимерҗан. Тау итәгеннән яраланган кыр казы тапкан да шуны дәвалап йөри.

Мәхмүт. Кирәк бит, кыр казын кызганган. Бу баланың йөрәге саф, күңеле изге, аннан яхшы хуҗа-сәүдәгәр чыгачак. Бер дә әтисеннән ким булмас.

Акъегет кереп, яннарына килеп утыра.

Егетләр, кичке намазга вакыт җитте, кичке ашны соңынтын ашарбыз. Өченче чатырда пешекче Биктаһир бишбармак әзерләгән.

Тимерҗан. Мәхмүт абзый, хәзер учакка бераз утын өстибез дә киләбез.

Мәхмүт чыгып китә. Тимерҗан белән Акъегет, учакка утын өстәп, кичке намазга юнәләләр. Елан кызлары черек, сынык агач артыннан чыгып бөтереләләр. Акъегеткә аяк чалалар, ул егыла яза. Нәрсәгә абынганын аңламый, чыгып китә. Шомлы музыка көчәя, аланга томан җәелә. Елан кызлары биюенә Аждаһа да кушыла, алар төрле катлаулы, еланнарга хас мәкерле бию хәрәкәтләре ясыйлар.

Аланга егетләрнең кичке аштан соң килүләрен күреп, биюләрен туктатып, агачлар артына кереп качышалар.

Акъегет белән Тимерҗан керәләр. Алар югында елан кызлары учакны сүндерәләр. Егетләр, үзләре белән зур чәйнек һәм кәсәләр алып чыгып, учак янында чәй эчәргә ниятлиләр. Учакны тергезеп җибәрәләр.

Тимерҗан. Пешекче Биктаһирны әйтәм, шулкадәр тәмле пешергән, кулдагы ун бармакны да ялатты, хе-хе-хе. (Көлә.) Әйе, чәйне рәхәтләнеп учак янында эчәрбез, вакыт та тизрәк узар.

Акъегет. Учак сүнеп беткән бит, утын өстәргә кирәк.

Учакка утын өстәп, утны көйрәтәләр, сузылып яткан бүрәнәгә утырып чәй эчәләр.

Тимерҗан. Ну пешекче Биктаһир оста да инде. Кара, ничек тәмле итеп кытайның яшел чәен пешергән. (Ләззәтләнеп эчә.) Э-э-эх, нинди хуш исле, яшел чәй бик файдалы, диләр, бигрәк тә баш миенең зиһенен арттыра икән. Кытайлар белеп яшел чәй эчәләр.

Акъегет (үртәп). Кытайлар шуңа күрә дә синнән акыллыраклар.

Шаярып, урыннан сикереп тора.

Тимерҗан. Нәрсә-ә? Мин җүләрмени? Хәзер мин сиңа кытайча күрмәгәнеңне күрсәтәм.

Акъегет, арбадан ике озын таяк алып, берсен Тимерҗанга ыргыта. Алар кытай монахлары сугышуы уеныннан үрнәк күнегүләр ясап көрәшәләр дә, арып, яңадан чәй эчәргә утыралар.

Акъегет. Әйдә, кытайларча чәй эчәбез!

Тимерҗан. Ничек итеп, аларның чәй эчкәннәрен минем күргәнем юк.

Кытай музыкасы яңгырый, черек агач артыннан елан-кызлар чыгып, егетләр арасына кереп, аларны назлап чәй эчерәләр. Куллары белән ишарәләп, кытай милли бию хәрәкәтләре ясыйлар да яңадан томан эченә кереп югалалар. Егетләр уянып киткән кебек булалар.

Тимерҗан. Кытайча чәй эчү бик сәер икән. Менә шуңа күрә күбрәк яшел чәй эчәргә кирәк, акыл иясе Конфуций кебек зиһенле булырсың.

Акъегет. Каян беләсең син ул Конфусины?

Тимерҗан. Конфуцийнымы? Дөрес, мин аны үзем күрә алмадым, чөнки ул мин туганчы мең ел элек яшәгән булган, мине көтмичә киткән.

Акъегет. Ха-ха-ха, аз гына соңга калгансың… ул да үләргә ашыккан.

Егетләр көлешәләр. Кәрван башы Мәхмүт керә. Егетләр янына утыра. Акъегет, аны хөрмәт итеп, кәсәгә чәй салып бирә.

Мәхмүт. Рәхмәт, рәхмәт, Акъегет. Мин әйтәм, тукта әле, яшьләр янына барыйм, сез монда мәзәк табып рәхәтләнеп көлешәсез. (Ләззәтләнеп чәй эчә, агач төбенә күчеп утыра.) Кытай чәе һәрвакытта үзенең хуш исе белән аерылып тора иде.