Альберт Гаделшин - Кырлай кызы Айсылу

Тимерҗан. Нәрсә? Анда бер кечкенә агач үсеп утыра, ә тирә-якта куаклык, әнә тегендәрәк тирән чокыр башлана.

Акъегет. Яхшылабрак карагыз әле, ул агачның яфраклары ничек ялтырыйлар…

Тимерҗан. Акъегет, сиңа гына шулай күренә. Җилдән агач яфраклары селкенә дә, кояш нурлары шулай ялтырыйлар.

Акъегет. Җилдән барлык агачлар да селкенәләр, ә яфраклары алай ялтырамыйлар бит.

Солтанбәк. Миңа бала вакытта әбием Яфан агачы турында кыйсса сөйләгән иде. Ул агач кешеләр өчен бик зарарлы икән. Шул агачның җимешләре акылдан яздыра, ди. Ә яфраклары көнен, төнен зөбәрҗәт таш кебек янып тора икән. Менә шул агач тирәсенә төрле хәшәрәт җен-пәриләр җыела, ди.

Тимерҗан. Акъегет, караңгы төшкәнче, әйдә, коры-сары җыеп килик, учаксыз калабыз бит.

Солтанбәк. Учак янында тәмләп чәй эчәсегез килсә – ашыгыгыз!

Акъегет. Без әзер…

Тимерҗан. Әйдә, әйдә, киттек!

Акъегет белән Тимерҗан коры куаклар җыярга чыгып китәләр. Кәрван башы Мәхмүт керә. Кулында камчы, билендә кылыч.

Мәхмүт. Солтанбәк бай, боерыгың үтәлде. Әнә-ә тегендә учаклар ягалар, ашап-эчеп алгач, кичке намазны укырбыз, Алла боерса.

Солтанбәк. Мәхмүт туган, кара аны, сак бул, барысына да күз-колак бул! Үзең беләсең, безнең кәрванга чит кабиләләр дә кушылдылар… Явыз кешеләрдән Алла сакласын! Амин, амин!

Икесе дә битләрен сыпыралар.

Мәхмүт. Амин, амин! Ходай Тәгаләм, үзең сакла!

Солтанбәк бай, ярминкәнең кайда буласын беләсеңдер бит?

Солтанбәк. Әйтүләре буенча Казансу белән Кара Итил кушылган болынлыкта, хан Олуг Мөхәммәднең гаскәрләре сугыш уены уйный торган җирдә диделәр.

Мәхмүт. Әйе, Солтанбәк бай, шуны әйтәсем килә: Олуг Мөхәммәд хан югалып калмады. Бөек Болгар шәһәре тар-мар ителгәнгә күпме вакыт үтте? Нинди гүзәл, алтын каладан хәрабәләр генә калды. Ә менә Олуг Мөхәммәд халыкны күтәрә, әнә бит никадәр бай сәүдәгәрләрне төрле илләрдән ярминкәгә чакырткан.

Солтанбәк. Әйе, Мәхмүт туган, дөрес сөйлисең, Олуг Мөхәммәд халык өчен бик зур эшләр эшли. Әйтүләре буенча яңа кала Бөек Болгардан бер дә ким булмас диләр.

Мәхмүт кереп китә. Коры куаклар күтәреп, Акъегет белән Тимерҗан керәләр.

Менә бу егетләрчә, бик тиз коры-сары җыйдыгыз.

Акъегет. Әти, кайда учак ягыйк?

Солтанбәк. Кайда телисез шунда ягыгыз. Кәрванны сезгә сакларга, төрле яклап күзәтерлек булсын. Сакланганны Алла саклармын дигән. Ярый, мин киттем, барын да күзләп чыгарга кирәк.

Солтанбәк кереп китә, кемгәдер кисәтү ясый, кемнедер мактый. Егетләр учак ягалар, төтен тарала…

Тимерҗан. Акъегет, әтиеңне, Солтанбәк аганы әйтәм, акыллы, гадел кеше. Мин аны бик хөрмәт итәм.

Акъегет Тимерҗанның артыннан кочаклап ала, кинжалын ялтыратып, куркыткан булып шаяра.

Акъегет. Ә мине хөрмәт итмисеңме?

Тимерҗан шаяруга кушыла, курыккан була.

Тимерҗан. Синеме? Хөрмәт итә-әм, итә-әм, әнә, әнә теге куаклар артында юлбасарлар утыралар…

Акъегет дикъкатен югалткан арада, аны Тимерҗан бөтереп алып җиргә сала. Алар шулай шаярып көрәшәләр.

Акъегет. Мин шаярдым гына, Тимерҗан. Син бик тугрылыклы, ярдәмчел егет. Камчы белән бик оста сугышасың.

Тимерҗан. Мин бит сакчы, яхшы сугыша белергә тиеш. Кәрванның иминлегенә җавап бирүче.

Акъегет (тау башында үсеп утырган матур Яфан агачына игътибар итеп). Кара әле, Тимерҗан, әнә теге тау башында үсеп утырган агач Яфан агачымы икән?

Тимерҗан. Бер Алла гына белә. Бәлкем, шул агачтыр, йә юеш яфраклар шулай кояш нурларында ялтырыйлардыр.

Акъегет. Ә нишләп соң бүтән агачлар, куаклар шулай ялтырамыйлар? Юк-юк, монда ниндидер сер бар.

Тимерҗан. Башыңны катырма. Кичке ашны ашыйбыз да намаз укыйбыз.

Акъегет. Намазны мин, таң атканчы, йөз мәртәбә укый алам. Ә иртәгә ул агач шул тау башында кала. Тимерҗан, мин тиз генә шул агачны карап килим әле.

Тимерҗан (юлына каршы төшеп). Юк-юк, Акъегет, үзеңне генә беркая да җибәрмим. Солтанбәк агага нәрсә диярмен.

Акъегет. Бер сүз дә әйтмәссең. Үземне генә яклый алырмын, менә бит нинди хәнҗәрем бар. (Уйланып.) Алайса, син мине юкка гына сугыш уеннарына өйрәтәсең, ә?

Тимерҗан. Ярар инде, ярар, бар. Кара аны, озаклама, үзеңне эзләтмә! Еланнардан саклан, юкка гына Елан тавы димәгәннәр…

Акъегет. Ярар, Тимерҗан, мин бик сак булырмын, тау мәчесе – селәүсен кебек.

Йөгереп чыгып китә.

Тимерҗан. Әле һаман балалыгыннан чыгып җитә алмый. Нәрсә югалткан ул тауда? Ярар, үсә-үсә, акыл керер әле.

Учак янына утыра, кылычын барлап кайраган була, җырлый.