Андрэй Хадановіч - Дэжа вю - перавыбранае

1. ПРЫВІД

у чорным-чорным лесе
за чорнай-чорнай ракой
і ўсе чачэрскія дзеці штовечар гублялі спакой
на чорнай-чорнай паляне
і зырылі ў рот дзевяцігадовай Ульляне
стаіць чорны-чорны дом
а ў ім чорны-чорны… замоўкні, дурань, ніякі ня дзядзя Том
у чорным-чорным пакоі
заткніся, разумнік, чорт ведае, што такое
на чорным-чорным ложку чорная-чорная падушка
не рагачы, Андрушка
у чорнай-чорнай падушцы чорная-чорная голка
цішэй, Міколка
з чорнаю-чорнаю ніткай
хто хоча працягу – частуй шакаляднай пліткай
і мы пагаджаліся з гэтай драпежнай палітыкай
бо ў Валеркі бывалі цукеркі
жуйкі ў буржуйкі Валі
і ўсе давалі
дык вось, прынесьлі дадому бохан чырвонага хлеба
іншага ў краме не засталося, а есьці трэба
елі мама і тата, і сын, і сястра ягоная
(а буханка чырвоная!)
толькі заснулі, як у сьцяне адчыняецца дзьверца…
АДДАЙ МАЁ СЭРЦА!
міжгародні аўтобус спыняецца на прыпынку
маці выбегла на хвілінку
пакінуўшы ў ім дзяўчынку
праходзіць хвіліна, і дзесяць, а мамы няма і няма
дзяўчынка выходзіць сама
шукае маму – дарма
мінае восень, зіма
а тата-міліцыянт яе ўсё ня знойдзе
і толькі ўлетку будаўнікі, зламаўшы асфальт,
знайшлі валасы і пазногці
на глыбіні два з паловай мэтры
а ўночы з мамінай шафы зьявіўся прывід у маміным швэдры
і тут найстарэйшы з нашай кампаніі, Коля
абсалютна бясплатна пагнаў гісторыі, што яму ў школе
апавядаў прасунуты прэпад па маляваньні
пра труп, схаваны ў лядоўні, пра кроў нябожчыка ў ваньне
пра тое, як муж сваю жонку замураваў у сьцяне
мы слухалі, нібы ў сьне
як сэрца забітага стукала пад паркетам
настаўнік быў геніем, вучань – таксама някепскім паэтам
і мы траплялі ў адаптаваныя для райпо
пекла Лаўкрафта і рай По
толькі тут мы заўважылі, што сапраўды ўжо вечар
што згусьцілася цемра і ў доме насупраць
на словах “…Маргарэт Тэтчэр…”
радыё змоўкла раптоўна, а дом наагул
карыстаўся нядобрай вядомасьцю
гаспадары неяк зьніклі з усёй іх маёмасьцю
а бабуля казала, што добрых людзей ніколі ў ім не жыло
часам у вокнах запальвалася, потым гасла сьвятло
часам гучала і раптам змаўкала радыё
вось і цяпер: сядзім мы на ганачку й самі ня радыя
што калі гэты дом – насамрэч дом з прывідамі?
прывіды людзі сур’ёзныя, помняць абразы з крыўдамі
тэрарызуюць жывых злачынствамі даўнімі
нават такімі, як мы, не пагрэбуюць даўнамі
тут усе спалатнелі
Таня і Сьветка, і нават сястра яе Нэлі
біла дрыготка Жэню
што сарамліва хаваў свае пальцы ў кішэню
я ўжо маўчу пра сваё трымценьне
раптам над намі навісьлі два велізарныя цені
зарагатаўшы на два галасы нелюдзк і я:
ШТО, ГАРАДЗКІЯ?!
шчэрачы чорныя зубы й чырвоныя дзясны
Воўка Уздоўскі і Чэчык, граза Калгаснай
з крыкам НЯ ССЫ!
кідалі ў валасы
Сьветцы, якая ляжала са складзенымі на грудзях ручкамі
як і належыць спалоханай прывідам даме
лопухавымі калючкамі
а па-чачэрску – ДЗЯДАМІ

2. ОЛІВЭР ТВІСТ

Слухай, навошта агульны сшытак?
Могуць заўважыць, бо тоўсты, а па-другое, які зь яго ўжытак?
Выдраць старонку – дык прыйдзецца дзьве,
і ў кішэню штаноў не пакласьці.
Ты зразумей, не ў памеры шчасьце!
Лепей блакноты красьці.
Тырыць блакнот трэба з сэнсам.
Скажам, вось гэты з букетам і сэрцам –
пасуе толькі дзяўчынцы
у занядбанай правінцыі.
Узяўся тырыць – давай нам
з модным сучасным дызайнам.
Добра, хай будзе гэты, з камбайнам.
Спыняць на касе – сябруй з галавой.
Скажаш, што гэта твой,
што носіш заўсёды з сабой, бо рыхтуесься так да дыктовак.
Для даставернасьці можаш стырыць вунь той аловак.
Не расслабляйся, потым яшчэ ў прадуктовы.
Гатовы?
Помні, ня суй пад майку пірожныя заварныя.
Потым ніхто не адмые.
Іншая справа – коржык.
Восем – пад майку, адзін – для алібі ў кошык.
А заварныя цягні адразу ў пакеце.
Дзесяць ня трэба. Саня цяпер на дыеце.
Шухер! Змывайся! Ды не туды.
З горкі і ў роў, празь дзяды…
Увесь у дзядах – гэта мінус.
Добра, паказвай, што вынес.
Кніжка? “Олівэр Твіст”?
Мне ў прэзэнт? Ты садыст?
Што мне рабіць з гэтым… Дыкенсам?
Мне без патрэбы. Выкінь сам.
Выбраў бы нешта з добраю назвай.
Схавай. Пацанам не паказвай!

3. ДРАБІНА ДЗЯДЗІ ЯШЫ

Яна ляжала ў гародзе й бабуля казала: “Наша”,
ды ўсе памят а лі: драбіну пазычыў нам дзядзя Яша.
Прычым не задарма – адносіў яму трохлітровік соку я.
Тады ён спытаў мяне: “Гэта драбіна – доўгая ці высокая?”
Я сказаў, што высокая. І тады ён паклаў яе на зямлю.
У гэты момант я ведаў, за што яго не люблю.
Драбіна была жалезная. Дзядзя Яша сам яе зварваў.
Бацька круціў каля скроні пальцам, кажучы: “Варвар!”
А потым – іронія лёсу – мы самі яе папрасілі.
Яша цешыўся болей, чым соку, таму, што прагрэс яшчэ ў сіле.
Драбіна нам прыдалася. Быў акурат пачатак
зьбіраньня вішняў. Ля самага плота ў шэраг стаяў дзясятак
красуняў зь цёмна-вішнёвай жывіцаю на камлі,
і што магло быць тады смачнейшае на зямлі?
Вішні былі старыя. Здаецца, апошні год
было столькі ягад. І кожная для нас – забаронены плод.
Першымі ўзьлезьлі на дрэва мае стрыечныя сёстры.
Момант суперніцтва ў нас заўсёды быў вельмі востры,
а тут яшчэ гэтыя вішні. Я лезу, а дзьве сяструхі
косткамі зьверху кідаюцца. Я паскараю рухі.
Абяцаю, што зараз замучае іх аддача!
Я не паводзіўся высакародна, мой шляхетны чытачу!
Паўзу на галіну за імі па прынцыпе трэці лішні…
Пяці сэкунд не мінула, як сёстры адны засталіся на вішні.
Лячу цераз плот на рабіну, а потым, гора-садоўнік,
ламаю рабіну і падаю ў найгусьцейшы дзядоўнік.
На крыкі і трэск прыбеглі дзед з бабай, бацька і мама, і сёстры спусьціліся зь вішні палюбавацца таксама.
Пад плотам ляжала доўгая (так, дзядзя Яша!) драбіна, зь іншага боку – я, са мной у абдымку – рабіна.
Продкі схіляюцца нада мной, і пытаюся ў продкаў я:
“Слухайце, а рабіна – нізкая ці кароткая?”
---
З таго часу ў мяне ёсьць рахункі з гародамі і садамі, драбінамі і рабінамі, вішнямі і дзядамі.
Бо для некага дзяды – гэта сьвята ў лістападзе,
а для іншага дзяды – вэтэраны на парадзе,
для мяне ж – абрад атрасаньня калючак
і мой удзел у абрадзе!