Янка Купала - Шляхам жыцьця

Але нядоўга шчасьце ёй
Усьмехам думкі калыхала:
Галодны тут жа госьць ляжаў,
А гэта значыла нямала.

«Ня думай, мілы, аба мне, —
Так галубку галубка кажа, —
Уперад волю споўнь багоў:
Яны пры ўсім стаяць на стражы…

Гасьця ты маеш у сябе,
Замёрз і есьці пэўна хоча, —
Заняцца шчыра мусіш ім,
Каб не пракляў цябе і ночы».

Пачуў, стаў весел галубок,
Ад радасьці аж як ня плача.
Сьпяшыць гасьцю служыць, пытаць,
Якую той цярпіць нястачу.

«Я зьмёрз», — гавора той яму.
Галуб рад памагчы ў прыгодзе
(Бо й дрэва ў цень хавае свой
Таго, хто нават сеч прыходзе).

Гальлё сухое і лісткі
Зьбірае, колькі сілы мае,
Кудысьці зьлётаў па агонь,
Разьвёў і госьця йзноў пытае.

А паляўнічы да яго:
«Дай есьць, галодны я сягоньня».
Тут бедны галубок схмурнеў:
Ня знае, дзе яду спагоне.

То ж ён па-птушаму жыве,
Жыве тым, што пашле здарэньне;
Няма запасу ў галубка,
А госьць ня можа знаць цярпеньня.

Падумаў трохі галубок
I штосьці выдумаў такое…
«Спакоен, — кажа, — госьцік, будзь.
I голад твой я заспакою».

Сказаўшы гэта, над агнём
Ён тройчы звольна акруціўся
І, як маланка, як страла,
Ў агонь, як ёсьць, жыўцом зваліўся…

Ўстрос паляўнічым страх і жаль;
Дае зарок ня жыць так болей:
Спаліў прылады ўсе свае,
Галубку выпусьціў на волю.

Дый воля ўжо ёй не ў карысьць,
Сядзіць і сумненька бядуе:
«I лес, і сонца, і прастор
Мяне ня цешаць маладую.

Дружок ужо на сьвеце тым;
З кім варкаваць, як даўней, буду?
Нядолю-долю з кім дзяліць?..
Жыцьцё ўжо мне няспыннай жудай.

Пайду за ім, пайду к яму.
Прымі мяне к сабе, мой любы!»
I з гэтым словам, як і ён,
Звалілася ў агонь-загубу.

Яшчэ больш паляўнічым тут
Затрэсла скруха-неціхота:
Лавіці птушкі у сіло
Навек адпала ўжо ахвота.

Па куце здаўся за грахі:
Узьдзеў пакутны ўбор жабрачы…
Ракой ідзе — ня п'е вады,
У лесе птушкі — як ня бача.

Аж так дабрыў, дзе лес палаў…
Ўляцеў і сьледу не заставіў…
Па сьмерці ўбачыў галубкоў
Паміж сьвятых на небе ў славе.

∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙

Ўсю гэту повесьць знаем мы
Аб галубках і паляўнічым
З Магабгараты, кнігі Інд,
Якой лет тысячы тры лічым.

Цёплым летам на Купальле,
Як ноч ляжа без граніцы,
Зводы, чары бліжай, далей
Відны ў пушчы над крыніцай.

Ля калоды, на калодзе —
Ў кожным лесавым куточку —
Кветка-папараць усходзе,
Зацьвітае ў гэту ночку.

Хто захоча ў цёмнай гушчы
Пашукаці, паспытаці,
Падпільноўвае дух пушчы —
I ня дасьць нічога ўзяці.

Вось глядзіце! Зважна, ціха
Чалавек ідзе, крадзецца;
Што за немач, што за ліха?
Ці ж няма ўжо дзе падзецца?

Вочы кроўю наліліся,
Аб зуб зубам страх ляскоча,
Клубам гнецца, прыхіліўся:
Кветку-шчасьце цапнуць хоча.

I мармоча, як спрасоньня,
Пад шурпатымі сукамі:
«Ці ж, як летась, і сягоньня
Мне з пустымі йсьці рукамі?

Кожны год іду сюды я,
Кожны год надзею маю,
А тут немачы нямыя
Круцяць, верцяць з боку, з краю.

Зьбіўся з толку, жыць нязмога;
Вечны голад кветкі-шчасьця,
То ад Бога, то да Бога
Гоніць, цісьне, як з напасьці.

Стой! Здаецца, вунь зірнула,
Як бы зорка, як бы сонца!
Ах, ня тое! Адвярнула!..
— Гэта шышка на сасонцы».

Ну шукаці, як шукаці!
Цемра з нэтрай скача скокі,
Звод рагоча ў цёмнай гаці,
Смоўж зіркае аднавокі.

Так шукае, лазіць лазам,
Просіць, моліць, заклінае,
А дух пушчы з пушчай разам
Успамінкі ўспамінае:

«Кінь шукаць, спраўляць скавыты,
Не чапай маіх харомаў!
Я — дух пушчы, дух сярдзіты,
Не спушчу нідзе нікому!

Кветкі пільна я пільную,
На замкоў замкнёна сорак,
А дарожку даў такую:
Людскіх костачак узгорак.

Не пачуеш нашай рады,
Будзе тое і з табою!
За цьвяточак для прынады
Ты заплаціш галавою!

Як на сьвет сьвет нарадзіўся,
Як душа засела ў целе,
Ўсе ляцелі к гэтай місе,
I ніводныя ня елі.

Пушча знае, што бароне,
Што ёй дадзена на сховы,
Крыжам ляжа на загоне,
А ня дасьць надзець аковы.