Анатоль Астапенка - Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце

Такім чынам, нацыяналізм і фашызм — гэта не тоесныя, і, нават, не роднасныя, а, па-сутнасці, процілеглыя з’явы і паняцці.

І, нарэшце, заканчываючы агляд узаемасувязі ідэалогій нельга было б абыйсці камуністычную ідэалогію , у прыватнасці марксізм. Што ж знайшлося агульнага паміж нацыяналізмам і марксізмам-ленінізмам? На гэтае пытанне мы знаходзім станоўчы адказ. Абедзве ідэалогіі засцярагаюць ад адчуджэння чалавека, характэрнага для капіталістычных краін. Нацыяналісты як і камуністы змагаюцца за лепшае будучае сваёй дзяржавы, дабрабыт свайго народа для іх — першасная задача. На платформе супрацьдзеяння рацыянальнаму, мондыялістычнаму грамадству, характэрнаму для Захада будуецца марксісцкі нацыяналізм .

Распад сусветнай камуністычнай сістэмы нарадзіў новы від нацыяналізму — посткамуністычны , які розніцца ад нацыяналізму папярэдняга перыяду. Ён характарызуецца тым, што краіна, якая нядаўна яшчэ была камуністычнай, прымае палітычны курс і ідэалогію здольныя забяспечыць нацыянальныя інтарэсы гэтай краіны.

У манаграфіі ўпершыню зроблена спроба фармалізаваць класіфікацыю сучасных палітычных ідэалогій. За аснову быў узяты метад функцыянальнай залежнасці трох асноўных, на думку аўтара, фактараў: характар эканамічных стасункаў, ступень дэмакратычнасці пануючага рэжыму і ступень адданасці нацыянальнай ідэі. Усе існуючыя ідэалогіі ў той ці іншай ступені надаюць больш ўвагі аднаму з гэтых фактараў, не ігнаруючы, аднак, двух іншых.

На першай класіфікацыйнай схеме (схема 5) у плоскасці васей X — Y (Х — вось фактара свабоды эканамікі, Y — вось фактара свабоды асобы) у выглядзе умоўных авалаў і сегментаў іх перасячэнняў намалёваны фігуры 1-11, якія адлюстроўваюць асноўныя палітычныя ідэалогіі Еўропы.

Другі варыянт класіфікацыі дадзены на схеме 6, дзе вось Х, як і на папярэдняй схеме, адлюстроўвае эканамічны фактар, але па восі Y — адкладваюць ужо колькасна выражаную ступень успрыняцця нацынальнай ідэі.

Прапанаваная методыка класіфікацыі палітычных ідэалогій можа быць выкарыстана пры аналізе палітычных працэсаў любых краін. На схеме 7 прапанаваны метад выкарыстоўваецца пры разглядзе сучаснага стану асноўных ідэялагічных плыняў на Беларусі, а таксама паказана іх узаемасувязь з галоўнымі палітычнымі беларускімі партыямі.

Асобны раздзел манаграфіі прысвечаны тыпалогіі нацыяналізмаў.

Існуе некалькі падыходаў да згаданай праблемы. Адзін з іх дастаткова аргументавана распрацаваны П. Сугарам і вылучае чатыры тыпы нацыяналізму: буржуазны, бюракратычны, папулісцкіі арыстакратычны.Буржуазны і бюракратычны нацыяналізмы адметныя для краін Заходняй Еўропы — Англіі і Францыі і іншых. Папулісцкі (народны) нацыяналізм праяўляўся ў Сербіі і Балгарыі. Гэты тып нацыяналізму зыходзіць з ніжэйшага духавенства і сельскіх мас. Арыстакратычны нацыяналізм характэрны для Польшчы і Венгрыі, ён сфармаваўся ў ХІХ ст. і праіснаваў да канца ІІ-й сусветнай вайны.

Найбольш распаўсюджаная тыпалогія нацыяналізму — дзяленне на культурныі палітычнынацыяналізм. Культурны нацыяналізм патрабуе захавання адметнай культурнай нацыянальнай спадчыны, адказны за стварэнне нацыянальнай літаратурнай мовы. Галоўнейшая задача культурнага нацыяналізму — абарона нацыі ад асіміляцыі яе з іншымі. Палітычны нацыяналізм ставіць сваёй першаснай мэтай стварэнне незалежнай дзяржавы на падставе агульнанацыянальнай еднасці.

Культурны і палітычны нацыяналізм — два бакі адной з’явы — нацыяналізму ў яго поўным аб’ёме. Іх агульны ідэал — грамадзянскі дзяржаўны лад для адукаваных грамадзян, аб’яднаных агульнымі законамі, якія забяспечваюць правы грамадзян.

Нацыяналізм знаходзіць сваё абгрунтаванне ў хрысціянстве. У залежнасці ад канфесіі змянеецца і тып нацыяналізму. У манаграфіі ўпершыню дадзена тыпалогія нацыяналізмаў ў суадносінах да аноўных хрысціянскіх канфесій: праваслаўя, каталіцызму і пратэстанцтва.

Вызначальнай рысай артадаксальных хрысціянскіх канфесій — праваслаўя і каталіцызму — з’яўляецца саборнасць. На нашую думку саборнасць — рыса не толькі хрысціянства, але і нацыяналізму, і вынікае з пазіцыі азначэння нацыяналізму, прыведзенага намі. Іх непарыўная сувязь становіцца асабліва відавочнай на першым іерархічным узроўні эвалюцыі па нашай класіфікацыя (раздзел 1). Такім чынам, нацыяналізм становіцца пэўнай праявай хрысціянства, уключаецца ў хрысціянскае Быццё, становіцца часткай Усяленскай Царквы.