Мухаммад Самандаров - Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

Гап қурилиш ишлаб чиқаришининг жойлашуви, унинг тузилиши ва ривожланиш суръатлари, ишчи кучи ва минерал-хом ашё базасига бўлган эҳтиёж ва бошқалар билан боғлиқ, нафақат қурилиш, балки кенгроқ техник чора -тадбирлар. Aрхитектура бинолар ва иншоотлар, йўллар, шаҳарларнинг ишлаши билан боғлиқ коммунал хизматларнинг барча соҳаларига бевосита таъсир қилади. Шундай қилиб, ижтимоий рол меъморчиликни ва шаҳарсозликнинг кўп йўналишларда амалга оширилади, Шунга кўра, қабул қилинган қарорлар самарадорлигини баҳолашнинг турли жиҳатлари ҳақида гапириш мумкин: ижтимоий ва функционал, иқтисодий, экологик, эстетик, ижтимоий-маданий. Aрхитектура социологияси қабул қилинган дизайн қарорларининг асосини ташкил этувчи ижтимоий баҳолашнинг бутун мажмуасини кўриб чиқади. Шу билан бирга, ечимларнинг техник -иқтисодий баҳоси алоҳида ажратилган, бу қурилиш самарадорлиги ва эксплуатацион ҳаражатларни белгилайди. У мустақил фаннинг мазмунини – иқтисодиётни ташкил қилади.

Қурилиш таъсири ва ҳаражатларнинг бундай бўлиниши, эҳтиёжларнинг техник ва иқтисодий кузатувининг ижтимоий таъсирининг устуворлигини баҳолаш билан боғлиқ бўлиб, у кўп ҳолларда жиддий меъморий муҳитнинг дангасалигига олиб келади, истеъмол қилишда йўқолган энг муҳим вазифа- иқтисодий ва ижтимоий эффект кўрсаткичлари, меъморий қурилиш самарадорлиги кўрсаткичларини зарур бўлган мураккаб ижтимоий тушунтиришлар билан таққослашга эришиш. Бундай асослашнинг меъморий ва шаҳарсозлик асосларининг аниқлиги, характерли ечимлар қабул қилиш учун керакли маълумотлар юқоридагиларга мувофиқ, лойиҳанинг дизайн ечимларининг ҳар хил объективлиги учун ечим самарадорлиги бошқача. Бироқ, барча ҳолатларда у иккита кўрсаткич билан фарқ қилади: улар кенг тарқалган:

ҳаётнинг ижтимоий самарадорлиги, архитектурада ташкил этилган дизайн жараёнларининг ижтимоий асослари, шу жумладан иқтисодий, соғлом муҳит, иқтисодий, демографик, ахлоқий, қурилиш ишлаб чиқариш ва эстетик, уй хўжалигининг экологик муаммолари. Тирик одамнинг муҳитини шакллантириш- оналикни режалаштириш соҳаси сифатида.

Ушбу ўқув қўлланма ҳақиқий (қурилиш) ишлаб чиқаришга – ижтимоий ва функционал масалаларни кўриб чиқишга бағишланган. Архитектура бошқа дизайн асосларидан фарқ қилади; ишлаб чиқариш тармоқлари, айниқса, бу маҳсулотни истеъмол қилишнинг техник ва иқтисодий асослари, улар ишлаб чиқариш самарадорлигини белгилайди, бу якуний қурилиш ва эксплуатацияда бу охир -оқибат яшаш жойлари. Баҳо билан бутун жамиятнинг ривожланишнинг иккита қийматини ажратиш одат тусига киради. Моддий ижтимоий истеъмолнинг самарадорлиги. Биринчи, торроқ, ҳақиқий неъматлар. Бу тушунча одамлар ўртасидаги муносабатларни, ишлаб чиқариш нуфузивийлигини ифодалайди, бу шаклда инсоният жамоалари шаклланади, албатта, меҳнат ва истеъмолнинг енгил жараёни бўлиши мумкин эмас.

Архитектура соҳасидаги маъно инсоннинг ижтимоий ҳаётдаги ўрни ва эҳтиёжларини аниқлашга қаратилган. Aйнан шу маънода атамалар ишлатилади: ижтимоий соҳа, ижтимоий инфратузилма, ижтимоий ривожланишнинг ижтимоий (инсоний) омили. Шу билан бирга, «ижтимоий» тушунчаси кенг маънода «оммавий» синоними сифатида ишлатилади. Бу тушунчада социал ижтимоий муносабатларнинг барча жиҳатларини: иқтисодий, сиёсий, ахлоқий, шахсий ижтимоий (сўзнинг тор маъносида) ва бошқаларни ўз ичига олади ва табиат билан жамият ўртасидаги фарқни акс эттиради.

Жамоат муҳитини шакллантиришга бошқача йўналтирилган архитектура ва шаҳарсозлик; бизнес фаолияти ижтимоий жараёнлар ва муносабатларнинг барча жиҳатларини акс эттиради. Шу билан бирга, унинг эҳтиёжлари ва ижтимоий жараёнлардаги фаол роли бўлган одамга эътиборнинг кучайиши дизайннинг ижтимоий асосланишига алоҳида эътиборни белгилайди.

Архитектура бу инсон фаолиятининг аксидир; у инсон туфайли яратилган, ривожланган ва мавжуд. Шу билан бирга, инсон ўзи яшаётган жамиятнинг бир қисмидир. Шундай қилиб, архитектура ва жамиятнинг ижтимоий ташкилоти ўртасидаги муносабатлар ва ўзаро боғлиқлик мавжуд. Архитектура – бу ижтимоий хаёт ва онгнинг маҳсули ва аксидир, бу эса ўз навбатида жамият ҳаётининг бир-бири билан чамбарчас боғлиқ моддий ва маънавий томонларини ифодалайди. Муайян тарихий даврларда юз берадиган ҳар қандай ижтимоий ўзгаришлар, режалаштириш, меъморий ва фазовий ташкил этишга ва умуман, меъморчиликнинг бадиий қиёфасига таъсир қилади.

Энг кенг тарқалган «архитектура тури» – бу турар жой унинг тузилиши одамларнинг ҳаётий жараёнларини таъминлаш вазифалари билан белгиланади. Уй бу нафақат ҳаётнинг моддий қобиғи, балки унинг маънавий муҳити, инсоннинг ўзи ва ўз даври ҳақидаги моддий тасаввуридир. Бошқача қилиб айтганда, бу ҳаёт даражаси, услуб ва ҳақиқатга бўлган муносабат. Турар жой архитектурасининг дизайни ижтимоий-фазовий муҳитни шакллантириш жараёнини чуқур тушунишни талаб қилади ва у тарихий динамикани ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак. Турар жой архитектурасини яратишнинг замонавий жараёни уни илмий асослаш ва дизайн муаммоларини тегишли фанлар нуқтаи назаридан кўриб чиқиш вазифасини қўяди.