Уладзімір Караткевіч - Вока тайфуна. Апавяданні і аповесці

"Нарэшце хоць адзін прадстаўнік старога добрага веку, -падумаў я. - Не вырадак, не вар'ят, які можа пайсці на гераізм, і на злачынства. Добры просты волат. І як ён сакавіта, прыгожа гаворыць па-беларуску!"

Не здзіўляйцеся апошняй думцы. Хоць сярод дробнай шляхты тады размаўлялі па-беларуску, шляхта таго парадку, да якога, відаць, належаў гэты пан, мовы не ведала: сярод гасцей не больш як які дзесятак размаўляў на мове Марцінкевіча і Каратынскага, астатнія на дзіўнай сумесі польскіх, расейскіх і беларускіх слоў.

А гэты размаўляў як якая-небудзь вясковая бабуля-свадця. Трапныя словы, жарты, прымаўкі так і сыпаліся з яго языка, пакуль ён праходзіў ад дзвярэй да верхняй залы. Прызнаюся, ён адразу вельмі падкупіў мяне гэтым. Ён быў такі каларытны, што я не адразу заўважыў яго спадарожніка, хоць ён таксама быў варты ўвагі. Уявіце сабе маладога чалавека, высокага, вельмі добра складзенага, апранутага па апошняй модзе, рэдкай у гэтай глушы. Ён быў бы зусім прыгожы, каб не надзвычайная бледнасць твару, хударлявага, з праваленымі шчокамі, і каб не выраз нейкай невытлумачальнай зласлівасці, якая не сыходзіла з яго вуснаў. Найбольш вартымі ўвагі на гэтым жоўчным прыгожым твары былі вялікія чорныя вочы з вадкім бляскам, але такія безжыццёвыя, што рабілася ніякава. Напэўна, менавіта такія былі ў Лазара, калі ён уваскрэснуў, але захаваў у вачах успаміны.

Між тым волат дайшоў да лёкая, які, падслепаваты і глухі, не заўважыў гасцей, і раптоўна таргануў яго за плячо. Той драмаў на нагах, але тут раптам усхапіўся, і, разгледзеўшы гасцей, заўсміхаўся на поўны рот, і гаркнуў:

- Вельмішаноўны пан-айцец Грынь Дубатоўк! Пан Алесь Варона!

- Вечар добры, панове, - заракатаў Дубатоўк. - Што гэта вы сумныя, як мышы пад шапкай? Нічога, мы зараз вас узвесялім. Бачыш, Варона, паненкі якія! Зарана я, браде, нарадзіўся. У-ух, прыгажунечкі-красулечкі!

Ён прайшоў праз натоўп (Варона спыніўся ля нейкай паненкі) і наблізіўся да Надзеі Яноўскай. Вочы яго сталі маленькімі і запраменіліся смехам.

- Дзень-вечар добры, донечка! - І гучна цмокнуў яе ў лоб, як стрэліў. Пасля адступіў. - А якая ж ты ў мяне стала зграбная, прыгожая! Ляжаць усёй Беларусі ля тваіх ножак. І няхай на мне на тым свеце Люцыпар смалу возіць, калі я, стары грахаводнік, праз месяц не буду піць на тваім вяселлі гарэлку з твайго туфліка. Толькі нетта вочкі сумненькія. Нічога, зараз развесялю.

I ён з чароўнай мядзведжай грацыяй крутануўся на абцасях.

- Антон, дута цёмная! Грышка, Пятрусь! Халера вас там схапіла, ці тто?

З'явіліся Антон, Грытка і Пятрусь, згінаючыся пад цяжарам нейкіх вялізных пакункаў.

- Ну, разявакі-салапякі, кладзіце ўсё да ног гаспадыні. Разгортвай! Э-э, пэцкаль, у цябе тто, рукі са... спіны растуць. Трымяй, донька.

Перад Яноўскай ляжаў на падлозе вялізны пушысты

кілім.

- Трымай, доня. Дзедаўскі яшчэ, але зусім неўжываны. Пакладзет у спальні. У цябе там дзьме, а ногі ва ўсіх Яноўскіх былі нямоцныя. Будзе табе цёпла. Дарэмна ты ўсе ж, Надзейка, да мяне не пераехала два гады таму. Умаляў яе - не згадзілася. Ну, добра, зараз позна ўжо, вялікая стала. I мне лягчэй будзе, хай яго да д'ябла, гэтае апякунства.

- Прабачце, дзядзечка, - ціха сказала Яноўская, кранутая ўвагай апекуна. - Вы ведаеце, я хацела быць тут, дзе бацька... бацька.

- Ну-ну-ну, - няўмела сказаў Дубатоўк. - Пакінь. Я і сам да цябе амаль не ездзіў, ведаў, тто будзеш хвалявацца. Сябры мы былі з Раманам. Нічога, донька, мы, вядома, людзі зямныя, хварэем на абжорства, п'яныя, але ж Бог павінен разбіряцца ў дутах. А калі ён разбіраецца, дык Раман хоць мінаў часцей царкву, а не карчму, даўно ўжо на небе анёлаў слухае ды глядзіць у вочы сваёй небарацы жонцы, а маёй стрыечнай сястры. Бог - ён таксама не дурань. Галоўнае - сумленне, а дзірка ў роце, куды чарка просщца, апошняя справа. I глядзяць яны з неба на цябе, і не шкадуе мяці, тто смерцю свяёй дала табе жыццё: бач, якяя ты каралеўна стала. Хутка і замуж, з рук апекуна на ласкавыя ды моцныя рукі мужа. Думает?

- Раней не думала, цяпер не ведаю, - раптам сказала пані Яноўская.

- Ну-ну, - пасур'ёзнеў Дубатоўк. - Але... абы чалавек добры. Не спяшайся вельмі. А зараз трымай ятчэ. Вось тут стары наш убор, сапраўдны, не якая-небудзь падробка. Пасля пойдзеш пераапранется перад танцямі. Няма чаго гэту сучасную свірапяцшу насіць.

- Ён наўрад ці падыдзе, сапсуе выгляд, - лісліва пад'ехала нейкая дробная шляхцянка.

- А ты маўчы, каханая. Я ведаю, што раблю, - буркнуў Дубатоўк. - Ну, Надзейка, і нарэшце вось яшчэ апошняе. Доўга я думаў, ці падаравадь гэта, але карыстадца чужым дабром не прывык. Гэта тваё, а сярод гэтых тваіх партрэтаў няма аднаго. Не павінен шэраг продкаў перарывадца. Ты сама ведае ш, бо ты старажытнейшага амаль ва ўсёй губерні роду.