Уладзімір Караткевіч - Вока тайфуна. Апавяданні і аповесці

Па верасе, па гіблай дрыгве скача дзікае паляванне і будзе скакаць да тых часоў, пакуль існуе свет. Яно - наша зямля, нелюбімая намі і страшная. Злйуйся з нас, Божа!"

Я адарваўся ад паперы і скалануў галавою, жадаючы пазбыцца дзікіх вобразаў. Берман чакальна глядзеў на мяне.

- Ну, што, пан, прашу прабачэння, думае пра гэта?

- Якая жахлівая, прыгожая і фантастычная легенда, -шчыра ўсклікнуў я. - Так і просідца пад пэндзаль вялікага мастака. І што толькі можна прыдумаць!

- О, як бы гэта, прабачце, была толькі легенда... Вы ведаеце, я вальнадумны чалавек, я атэіст, як кожны чалавек, які жыве душою ў нашым высокаадукаваным веку. Але ў дзікае паляванне караля Стаха я веру. Ды і дзіўна было б не верыць. Ад яго загінулі нашчадкі Рамана і амаль вымер род Яноўскіх.

- Паслухайце, - сказаў я. - Я ўжо гаварыў гэта аднаму чалавеку, але скажу і вам. Я магу захапляцца старымі легендамі, але што мяне прымусідь верыць ім? Нашчадкі Рамана загінулі "ад палявання" дзвесце год таму. У тыя часы магілеўскі летапіс сур'ёзна сцвярджаў, што перад вайною на магілеўскіх мурах, куды і чалавек не можа ўзлезці, з'яўляліся крывавыя адбіткі далоняў.

- Так, я памятаю гэта, - адказаў кнігалюб. - Можна было б прывесці і далейшыя прыкметы, але яны... м-м-м... трошкі фрывольныя. Нашы продкі былі такія грубыя людзі.

- Ну, вось бачыце. - сказаў я з дакорам. - А вы верыце ў паляванне...

Лялечны чалавек, як мне здалося, вагаўся.

- Ну, а што б вы сказалі, шаноўны, калі б я заявіў, што бачыў яго?

- Байкі, - жорстка адсек я. - І не сорамна вам пужаць такімі словамі, такімі паведамленнямі жанчын?

- Гэта не байкі, - паружавеў Берман. - Гэта сур'ёзна. Не ўсім быць героямі, і я, шчыра кажу, баюся. Я нават не ем зараз з гаспадыняю за адным сталом, бо на такіх таксама ўпадзе гнеў караля Стаха. Ды памятаеце, у рукапісах...

- І як вы бачылі дзікае паляванне?

- Так, як і тут, у кнізе. Я быў у Дубатоўка, суседа Яноўскіх, - між іншым, нашчадка таго Дубатоўка. - І вяртаўся ад яго. Я ішоў верасавай пусткаю, якраз ля вялізнай купы каменняў. І ноч была светлаватая. Я не пачуў, як яны з'явіліся. Яны імчалі паўз мяне якраз па дрыгве. О, гэта было жудасна!

Нешта каламутнае плесканулася ў яго вачах, і мне падумалася, што ў гэтым доме, ды, напэўна, і па ўсёй раўніне, дрэннае робідца з мазгамі людзей.

"Ці ёсць тут хоць адзін нармальны? Ці, можа, усе вар'яты?" - падумаў я.

- Галоўнае, яны імчалі амаль бязгучна. Коні, ведаеце, такой старажытнай пароды, якую зараз з агнём не знойдзеш: сапраўдныя палескія дрыкганты з падрэзанымі жыламі ля хвастоў. Грывы веюць па ветры, плашчы-велеісы...

- Велеісы апраналіся толькі на панцыр, - непачціва перабіў я. - А які панцыр можа быць на паляванні?

- Я ведаю, - проста і вельмі шчыра адказаў лялечны чалавек, паставіўшы на мяне вялікія, рахманыя, як у аленя, вочы. - Паверце, каб я хлусіў, я б мог прыдумадь нешта больш спрытнае.

- Тады прабачце, - зніякавеў я.

- Велеісы развяваюцца за спінамі людзей. Дзіды тырчаць у паветры. І мчадь, мчадь яны, як навала.

- Яшчэ раз прабачце, шаноўны пане. А скажыце, можа, на вячэры ў суседа частавалі медам?

- Я не п'ю, - з годнасцю падціснуў губы Берман-Гацэвіч. -Я кажу вам, яны не пакідалі нават слядоў за сабою, і туман хаваў ногі коней. І твар караля. Ён быў зусім спакойны, безжыццёва-змрочны, сухі і зусім-зусім шэры, як туман.

Самае галоўнае, яны прыязджалі да палаца Яноўскіх у тую ноч. Мне расказалі, калі прыйшоў, што апоўнач загрымела кальцо на дзвярах і голас крыкнуў: "Раман у двадцатым калене, выходзь!"

- Чаму Раман?

- Таму што Надзея - апошні нашчадак Рамяна, якраз дваццатяе яго калена.

- Не веру, - зноў сказаў я, змагаючыся да канца, бо твар у Бермана быў сапраўды белы. - Давайце радасловец Яноўскіх.

Берман з гатоўнасцю выцягнуў нейкую кнігу і разгарнуў пергаментную ўкладку з "дрэвам годнасці". І сапраўды, дзевятняццяць пакаленняў ішло з Рамана Старога. Ніжэй дзевятняццатяга калена, зноў Рамана, быў надпіс, зроблены дробным почыркам: "26 кастрычніка 1870 года нарадзілася дачка мая, Надзея. Апошняе, дваццатае, наша калена, адзінае маё дзіця. Жорсткі лёс, здымі з нас свой праклён, няхяй загінуць толькі дзевятняццяць пакаленняў. Злііуйся з гэтага маленькага камячка. Вазьмі мяне, калі гэта патрэбна, але няхай выжыве яна. Яна ж япошняя з роду Яноўскіх. Упаваю на цябе".

- Гэта бацька яе пісаў? - спытаў я, расчулены, і падумаў, што мне было ў год нараджэння гэтай дзяўчынкі восем год.

- Так, ён. Бачыце, ён прадчуваў. Яго лёс - доказ праўдзівасці легенды пра караля Стаха. Ён ведаў яе, яны ўсе ведалі, бо праклён вісеў над нашчадкамі гэтых нешчасліўцаў, як сякера. Той звар'яцее, таго заб'юць за грошы браты, той загіне ў час палявання. Ён ведаў і рыхтаваўся: забяспечыў дзяўчыне хоць мізэрны, але даход, знайшоў загадзя апекуноў, склаў запавет (дарэчы, я баюся гэтай восені, многія з Яноўскіх не дажывалі да пяўнялеттття. а праз два дні будзе яе дзень нараджэння, і ўжо двойчы з'яўлялася дзікае паляванне пад мурамі палаца). Раман ніколі не выходзіў уначы з паляца. Але два гады таму Надзею Рамянаўну ўзяла ў госці яе далёкая сваячка па маці, жонка шляхціца Кульшы. Дзяўчынка затрымалася ў яе дяпазна. Раман быў такі чалавек, што вельмі нерваваўся, калі яе не было дома. А дом Кульшаў быў ля самай Волатавай прорвы. Ён сеў на кяня і паехаў. Дзяўчынка вярнулася дадому з Рыгорам, вартаўніком Кульш^і. А пана няма. Паехалі шукать. А была восень, час, калі паляванне караля Стаха з'яўляецца асабліва часта. Мы ехалі па слядах панскага каня, я і Рыгор. Я баяўся, а Рыгор - ані кроплі. Сляды вялі спачатку па дарозе, пасля збочылі і пачалі віляць па лузе. І збоку Рыгор адшукаў другія сляды.