Таццяна Шамякіна: Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Яшчэ больш выразныя характары ў казцы таксама сусветна вядомага дацкага казачніка Ганса Хрысціяна Андэрсена «Суп з каўбаснай палачкі». Дзіўны сінтэз гумару ды паэзіі, сатыры ды ідыліі надае выключна своеасаблівы каларыт цікаваму і для дзяцей, і для дарослых твору. У аповедзе кожнай з чатырох мышэй, што адправіліся на пошук рацэпта супа з каўбаснай палачкі, у гранічна скандэнсаваным выглядзе выявіліся розныя погляды на жыццё, розная філасофія, мараль, каштоўнасныя прыярытэты. Без сумнай дыдактыкі, лёгка, іранічна, не пазбягаючы, аднак, квяцістых, маляўнічых апісанняў, знакаміты казачнік дае магчымасць параўнасць паэтычны свет эльфаў з мяшчанскай дурасцю ды абмежаванасцю мышынага царства. З такога ж абывацельскага, сытнага, але пошлага мышына-кратовага кутка вырываецца да святла, сонца і кветак адна з самых абаяльных гераінь Андэрсена — Дзюймовачка.

Такім чынам, лепшыя еўрапейскія пісьменнікі ХІХ ст., застаючыся ў межах міфалагічнай свядомасці (мыш — насельнік падзем’я, злая, звязана з прыпасамі, багаццем), значна ўзбагацілі фальклорныя традыцыі, надалі здаўна вядомаму персанажу яркія характэрныя рысы, нацыянальную адметнасць, каларыт эпохі. Сапраўды, мышынае царства — яркі сімвал бездухоўнага буржуазнага грамадства, ва ўсялякім разе — абывацельскага існавання. Варта не забываць урокаў народнай творчасці і класічнай літаратуры.

У індустрыяльную эпоху мыш застаецца важным вобразам у розных відах мастацтва, у цэлым культуры. Так, у цэнтральнай Расіі ёсць маленькі горад Мышкін, жыхары якога нядаўна адкрылі музей мышы — адзіны такога кшталту ў свеце, які ўвайшоў у дзесятку самых незвычайных музеяў. Дастаткова назваць і культавага для ЗША анімацыйнага Мікі Маўса. У савецкай дзіцячай літаратуры папулярнымі былі «Казка пра дурнога мышонка» Самуіла Маршака ці кранальная казачка пра мышонка Піка — якраз жытніка — пісьменніка-натураліста Віталя Біянкі. Засталася і гульня «кошкі-мышкі». Пры «мышку»-маніпулятара пастаянна памятаюць карыстальнікі кампутараў. Звычайна назву прыстасавання, якое дапамагае хутка бегаць па экрану манітора, тлумачаць асаблівай спрытнасцю нашай гераіні. Але ў абсягу ўсіх міфалагічных уяўленняў, што замацаваліся за мышшу, у бяскрыўднай, здавалася б, назве можна бачыць і асаблівы сімвалічны сэнс…

Бык — адзін з самых складаных вобразаў міфалогіі як з гістарычнага, так і з псіхалагічнага боку. У эзатэрычнай традыцыі бык — татэмная жывёла гіпербарэйцаў. Нагадаем, што татэм — гэта жывёльны (радзей раслінны) продак таго ці іншага клана, племені, народа, пазней — як бы сімвалічнае ўвасабленне дадзенага этнаса. Напрыклад, старажытныя рымляне называлі сябе «дзецьмі ваўчыцы»; Беларусь асацыіруецца з зубрам, Расія — з мядзведзем, Аўстралія — з кенгуру. Татэмізм — з’ява ўсясветная, глыбока старажытная і ў той жа час сучасная, характэрная для шмат якіх народаў Афрыкі, Амерыкі, Аўстраліі ды Акеаніі, у аскепках захаваная і ў заходняй культуры (параўнанні чалавека і жывёлы ў фальклоры літаральна ўсіх народаў, некаторыя жанры літаратуры, абрады, дэкаратыўная пластыка і інш.).

Гіпербарэя — таямнічая краіна, вядомая яшчэ з Антычнасці: паводле тагачасных аўтараў, Гіпербарэя — арктычны рэгіён, адкуль прылятае паўночны вецер Барэй; таксама і радзіма багіні Лета (Латоны) — маці Апалона ды Артэміды; шчаслівы, багаты край, дзе жыхары заўсёды здаровыя і вясёлыя. У апошні час нават навуковая думка — услед за шматлікімі мыслярамі Антычнасці — схіляецца да прызнання вялікай квітнеючай краіны на тэрыторыі сённяшняга Паўночнага Ледавітага акеана — Арктыды. Калі ў ХІ тысячагоддзі да н. э. адбылася касмічная катастрофа — сутыкненне Зямлі з асцяроідам або перасоўванне кары па яе пластычнаму падсцілу — вось Зямлі змясцілася (планета як бы нахілілася набок), памяняліся магнітныя ды геаграфічныя палюсы, і райская Гіпербарэя пакрылася льдом. Народ, што жыў там, рушыў на поўдзень — як мяркуюць, уздоўж Уральскага хрыбта. Раскапаны нядаўна на паўднёвым Урале надзвычай старажытны горад Аркаім, які ў 2005 г. нават наведваў прэзідэнт РФ Уладзімір Пуцін (з’ява беспрэцэндэнтная ў адносінах да археалагічнага аб’екта), магчыма, быў адной з дванаццаці рэлігійных сталіцаў гіпербарэйцаў пасля зыходу іх з прарадзімы. Прыкладна ў VІІ—V тыс. да н. э. частка гіпербарэйскага народа пайшла на Алтай, аказаўшы, відаць, уплыў на фарміраванне таксама і кітайскай цывілізацыі; частка ж рушыла ў Індыю; а трэцяя частка, павольна прасоўваючыся, у ІV—ІІІ тыс. да н. э. дайшла да тэрыторыі сучаснай Украіны. Рух апошніх, вядомых у навуцы як ямнікі, зафіксаваны археолагамі. Перасоўваліся ямнікі на быках, а конь прыручаны пазней — ужо ў стэпах Прычэрнамор’я. Менавіта тут качэўнікі-ямнікі змяшаліся з мясцовым, надзвычай культурным, земляробчым насельніцтвам — трыпольцамі, і далі пачатак народу (пазней — сям’і народаў), вядомай пад назвай індаеўрапейцаў — нашых продкаў, а таксама продкаў шмат якіх нацый Еўропы ды Азіі.