Вячаслаў Насевіч: Пачаткі Вялікага Княства Літоўскага: Падзеі і асобы

Веданне ж сапраўднага лёсу беларусаў выклікае здзіўленне перад жыццёвай сілай народа, які нарадзіўся ў выключна складаных умовах, калі гінулі больш моцныя за яго, які шукаў выратаванне не ў скарэнні ці нават знішчэнні суседзяў, а ў братнім саюзе з імі. Ён не паспеў яшчэ сфарміравацца як след, а ўжо апынуўся ў якасці падначаленага, пад рэлігійным, а потым і нацыянальным прыгнётам. Польскі этнас, якому пашчасціла больш, імкнуўся асіміляваць яго, потым тое ж самае рабіў магутны рускі этнас. А беларусы прайшлі праз усё гэта, вытрымалі і захавалі свой непаўторны нацыянальны характар, па якім іх заўсёды можна пазнаць. Выжылі самі, не знішчыўшы нікога дзеля свайго выратавання. Толькі шматлікія захопнікі кожны раз знаходзілі сабе магілу на беларускай зямлі.

Зараз пачалася самая важная старонка ў гісторыі беларускага. народа. Ён упершыню атрымаў сваю дзяржаву — не палітычны эфемер, не марыянетку ў чужых руках і не "непарыўную частку агульнага цэлага". Упершыню за шмат стагоддзяў у яго з'явілася магчымасць паказаць, чаго ён варты на самой справе. Нацыянальная дзяржава непазбежна абудзіць і нацыянальную свядомасць. І таму не трэба палохацца праўды аб сваім мінулым, калі яна здаецца не. такой бліскучай, як хацелася б. У нашай гісторыі няма бляску, замешанага на чужой крыві, але ў ёй няма ганьбы — гэта важыць значна болей. І безумоўна, прыйдзе час, калі наш народ (я ў гэта непахісна веру) расправіць крылы. Я ведаю, што беларус заўсёды будзе беларусам, калі побач з ім будзе яго гісторыя, подых яго папярэднікаў на гэтай зямлі.

Белоруссия в эпоху феодализма: Сб. док. и мат.; В 3 т. Мн., 1959. Т. 1.

"Великая хроника" о Польше, Руси и их соседях XI — XIII вв. М., 1967.

Генрих Латвийский. Хроника Ливонии. М.; Л., 1938.

Длугош Ян. Грюнвальдская битва. М.; Л., 1962.

Новгородская первая летопись старшего и младшего изводов. М.; Л., 1950.

Полное собрание русских летописей. СПб., 1843. Т. 2. Вып. I. (Іпацьеўскі і Густынскі летапісы; СПб, 1848. Т. 4. (Наўгародскія летапісы); Пг. (Л.), 1915—1925. Т. 4. Ч. I. Вып. 1—2. (Наўгародскі IV летапіс); Пг„ 1917. Т. 4. Ч. 2. Вып. I. (Наўгародскі V летапіс); СПб.. 1851. Т. 5. (Пскоўскія летапісы); М., 1853. Т. 6. (Сафійскі летапіс); М., 1856. Т. 7. (Васкрасенскі летапіс); М.. 1965. ТТ. 9—13. (Ніканаўскі летапіс); М.; Л., 1949. Т. 25. (Маскоўскі летапісны збор канца XV ст.); М., 1975. Т. 32. (Хроніка Літоўская і Жамойцкая, Хроніка Быхаўца і інш. беларуска-літоўскія летапісы); М., 1980. Т. 35. (Беларуска-літоўскія летапісы).

Полоцкие грамоты ХШ — начала XVI в. М.. 1977. Вып. I (Тексты XIV—XV вв.). Вып. 3 (комментарии).

Приселков М. Д. Троицкая летопись. Реконструкция текста. М.; Л.. 1950.

Псковские летописи. М.; Л.. 1941—1955. Вып. 1—2.

Русско-ливонские акты. СПб., 1868.

Смоленские грамоты XIII—XIV вв. М., 1963.

Acta unii Polski z Litwa. 1385—1791. Кrакow, 1932.

Dlugosz Jan. Roczniki czyli kroniki stawnego Krolewstwa Polskiego. Ks. 9—10. Warszawa, 1981.

Kodeks dyplomatyczny Litwy / Wyd. E. Raczynski. Wroclaw, 1845.

Livlandische Reimchronik / Ed. L. Meyer. Padeborn, 1876.

Monumenta medii aevi historica, res gestas Poloniae illustrantia. Cracoviae, 1882. V. 6. Codex epistolaris Vitoldi, Magni Ducis Lithuaniae. (1376—1430).

Scriptores Rerum Prussicarum. Leipzig, 1861—1873. Bd. 1—3.

Stryjkowski M. Kronika Polska. Warszawa, 1846. TT. 1—2.

Греков И. Б. Очерки по истории международных отношений Восточной Европы XIV—XVI вв. М., 1963.

Гринблат М. Я. Белорусы. Очерки происхождения и этнической истории. Мн., 1968.

Думин С. В. Другая Русь (Великое княжество Литовское и Русское) // История Отечества: люди, идеи, решения. М., 1991.

Ермаловіч М. І. Па слядах аднаго міфа. 2 выд. Мн., 1991.

Ермаловіч М. I. Старажытная Беларусь. Полацкі і Новагародскі перыяды. Мн., 1990.

Ігнатоўскі У. М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі. 5 выд. Мн., 1991.

История Литовской ССР. Вильнюс, 1978.

Карамзин Н. М. История государства Российского; В 4 кн. М.. 1988. Кн. 1—2.

Любавский М. К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. М., 1915.

Охманьский Е. Гедиминовичи — "правнуки Сколомендовы" // Польша и Русь. М., 1974.

Пашуто В. Т. Образование Литовского государства. М., 1959.

Пилипенко М. Ф. Возникновение Белоруссии. Новая концепция. Мн., 1991.

Соловьев С. М. История России с древнейших времен: В 15 кн. М., 1960— 1963. Кн. 1—2.

Тарасаў К. Памяць пра легенды: Постаці беларускай мінуўшчыны. Мн., 1990.

Тихомиров А. Н. Значение Древней Руси в развитии русского, украинского и белорусского народов // Вопр. истории. 1954. № 6.

Улащик М. М. Введение в изучение белорусско-литовского летописания. М., 1988.

Феннел Дж. Кризис средневековой Руси. 1200—1304. М., 1989.