Сяргей Чыгрын - Беларуская Беласточчына

Сяргей Дубінскі нарадзіўся 13 кастрычніка 1884 года ў вёсцы Наройкі Бельскага павета. Пасля заканчэння Пецярбургскага універсітэта ў 1914 годзе , пэўны час працаваў настаўнікам. У 1925 годзе Сяргей Дубінскі становіцца сябрам гісторыка-археалагічнай камісіі Акадэміі Навук БССР, а пасля – навуковым супрацоўнікам Інбелкульта, а з 1931 года – у Інстытуце гісторыі Акадэміі Навук БССР. Адпрацаваўшы два гады ў Інстытуце гісторыі, нашаму земляку сказалі тэрмінова пакінуць тэрыторыю Беларусі і выехаць на пастаяннае месца жыхарства ў Ленінград. У 1933 годзе Сяргей Дубінскі назаўсёды пакінуў Беларусь і прыехаў у горад на Няве, дзе ўладкаваўся на працу ў Ленінградскую акадэмію гісторыі матэрыяльнай культуры.

За той час, калі наш зямляк жыў і працаваў у Беларусі, яму ўдалося зрабіць шмат чаго карыснага для беларускай археалогіі. Ён актыўна даследаваў помнікі ранняга жалезнага веку і эпохі сярэднявечча. Праводзіў разам са сваімі калегамі раскопкі і вывучаў курганныя старажытнасці ў Бельскім павеце, пасля гарадзішчы Бабруйшчыны, Міншчыны, Мазыршчыны, Магілёўшчыны і Віцебшчыны. Па словах даследчыцы беларускай археалогіі Таццяны Каробушкінай, у 1927 годзе Сяргей Дубінскі склаў археалагічную карту Магілёўскай вобласці, якая на жаль не захавалася.

Самай грунтоўнай і вялікай працай, якую пакінуў нам беларускі археолаг, з’яўляецца яго “Бібліяграфія па археалогіі Беларусі і сумежных краін”, асобнай кнігаю якая пабачыла свет у Мінску ў 1933 годзе. У ёй наш зямляк назваў працы пра дакласавае грамадства, ранні феадалізм, нумізматыку, сфрагістыку, старажытную архітэктуру, абарончыя збудаванні. У 20-я—30-я гады Сяргей Дубінскі паспеў напісаць і апублікаваць дзесяткі артыкулаў, сярод іх – “Доследы культур жалезнага перыяду па Віцебшчыне, Магілёўшчыне і Міншчыне”, “Чаркасоўскае гарадзішча пад Оршай”, “Раскопкі Банцараўскага гарадзішча каля Менску ў 1926 годзе”, “Археалагічныя працы на Беларусі за 1919-1928 гады”, “Гарадзішча каля вёскі Германаў Аршанскай акругі”, “Доследы культур жалезнага перыяду на БССР у 1929 годзе” і іншыя.

На вялікі жаль, свае планы і задумкі наш таленавіты зямляк ажыццявіць не змог. Яго расстралялі ва ўзросце 53 гадоў. У 1958 годзе ён быў пасмяротна рэабілітаваны.

2007

Пра Аляксея (Алеся) Грыцука хацеў напісаць даўно. Хаця гэта вельмі добра зрабіў Вячаслаў Харужы ў 2000 годзе. У “Беларускім гістарычным зборніку” (№ 13) ён апублікаваў на польскай мове цікавы артыкул “Aleksy Hrycuk (1910-1976)”. І каб нешта дадаць новае пра нашага земляка, трэба было шукаць звесткі пра яго ў розных беларускіх эміграцыйных выданнях, шукаць тых людзей, якія яго ведалі і якія яшчэ жывуць, каб ад іх запісаць успаміны пра знакамітага беларуса з Беласточчыны.

Напісаў ліст у Таронта Раісе Жук-Грышкевіч. На днях атрымаў адказ. Спадарыня Раіса напісала: “Паважаны спадар Сяргей! Сёння атрымала Ваш ліст і адразу яго прачытала жонцы Алеся Грыцука – Вользе, якая жыве ў Кінгстан. Яна паведаміла, што “Бацькаўшчына” у Менску выдала ейную кнігу пра мужа Алеся Грыцука “Мы стваралі сваю Беларусь”. “Там , -- кажа, -- ўсё ёсць”, а таксама фотаздымкі. Яна Вам напіша. Дасылаю Вам свой артыкул на 30-я ўгодкі смерці Алеся Грыцука. Болей Вам нічога не змагу прыслаць, бо я цяжка хворая. Застаюся з найлепшымі пажаданнямі і пашанай – Раіса Жук-Грышкевіч. 18.07.2007”.

Праз пару дзён з Мінску наша слынная пісьменніца Вольга Іпатава перадала мне кнігу Вольгі Грыцук пра жыццё і дзейнасць Аляксея Грыцука, тую кнігу, пра якую мне згадала ў лісце Раіса Жук-Грышкевіч. Менавіта Вольга Іпатава была ўкладальніцай і літаратурным рэдактарам гэтага цікавага выдання.

Аляксей (Алесь) Грыцук нарадзіўся ў вёсцы Міхноўка Падляскага ваяводства на Беласточчыне ў 1910 годзе. У сям’і яго бацькоў было яшчэ тры браты і пяць сясцёр. Але Аляксею ўдалося скончыць Варшаўскі універсітэт.

Калі пачалася Другая сусветная вайна, прымаў удзел у абароне Варшавы, быў ранены, пасля трапіў у нямецкі палон. Адтуль уцёк і вярнуўся ў Ляўкова. Стаў кіраваць на Беласточчыне Школьным Інспектаратам. “Стаўшы акруговым школьным інспектарам Беластоцкай акругі, Аляксей Грыцук прысвяціў гэтай справе ўсю сваю энергію, нягледзячы на супраціў з боку польскіх настаўнікаў. Сярод паплечнікаў яго былі Хведар Ільяшэвіч, Уладзімір Тамашчык, які пазней стаў япіскапам Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы (БАПЦ) у Нью-Йорку Васілём”, -- згадвае ў кнізе Вольга Грыцук. У 1944 годзе Аляксей Грыцук выехаў на Захад, стаў асветным афіцэрам у Першым батальёне Беларускай Краёвай Абароны: выкладаў гісторыю для беларускіх вайскоўцаў. “Дарэчы, -- згадвае Вольга Грыцук, -- ягоны брат Коля таксама быў у Краёвай абароне, ён знік без вестак, будучы ў беларускім антыбальшавіцкім падполлі Родзькі-Гелды, і Аляксей вельмі цяжка перажываў гэтую страту”. Перад самым заканчэннем вайны спадар Грыцук трапіў у амерыканскі палон у Аўстрыі, але зноў адтуль уцёк і апынуўся ў Зальцбургу. Тут ён паспеў пазнаёміцца з украінскімі дзеячамі і наладзіў з імі супрацоўніцтва. А яны прынялі яго ў свае лагеры. Там ён аб’яднаў вакол сябе беларусаў і яны пачалі разам праводзіць сваё культурна-грамадскае жыццё. А таксама выдаваць часопіс “Пагоня” са старонкай “З беларускага жыцця”. “Пагоні” выйшла чатыры нумары, а “З беларускага жыцця” – 37 нумароў. Рэдагавалі іх Аляксей Грыцук, Алесь Салавей і Уладзімір Дудзіцкі.