Сяргей Чыгрын - Беларуская Беласточчына

Цікавыя звесткі ў сваіх успамінах пакінуў аўтар пра Гарадзенскую гімназію, дзе вучыўся. Яна была “адной з найбагатшых школаў у Расейскай імпэрыі”. Там тады вучыліся Язэп Лявіцкі, Янка Ляўковіч, Адам Бычкоўскі, Антон Доха, Адольф Зянюк – усе родам з Беласточчыны, усе добра вучыліся і, вядома ж, пра ўсіх трэба сёння шукаць звесткі і пісаць кнігі.

Прайшоўшы першыя азы вучобы, наш зямляк паступіў і скончыў Віленскі універсітэт. Менавіта ў Вільні пачалася яго самая актыўная дзейнасць на беларускай ніве. Падчас нямецкай акупацыі, Баляслава Грабінскага абіраюць старшынёй Беларускага нацыянальнага Камітэту ў Вільні. Гэта было 20 жніўня 1942 года. Па іншых звестках, як піша Юры Туронак “на пачатку ліпеня 1941 года, дзякуючы намаганьням Уладзіслава Казлоўскага, дзеяча беларускага нацыянал-сацыялістычнага руху, нямецкія вайсковыя ўлады дазволілі аднавіць працу Беларускага нацыянальнага камітэту, зачыненага ў 1938 г. віленскім ваяводам. Паводле рапарту нямецкай службы бясьпекі, Камітэт павінен быў утварыць процівагу для “надта актыўнага літоўскага руху”. Неўзабаве адбыўся ўстаноўчы сход з удзелам больш чым 60 мясцовых дзеячаў, на якім было абранае кіраўніцтва БНК. Старшынёй быў абраны Вацлаў Іваноўскі, яго намесьнікамі – Язэп Малецкі і Баляслаў Грабінскі...”. (Юры Туронак. Мадэрная гісторыя Беларусі. Вільня, 2006. С. 231).

16 верасня 1943 года Баляслава Грабінскага арыштоўваюць літоўцы і ссылаюць у канцлагер Правянішкі. Цудам ён пазбегнуў смерці. Вось што пісаў Язэп Малецкі ў сваёй кнізе “Пад знакам Пагоні” (Таронта, 1976. С. 87): “З арыштаваных палавіну лятувісы расстралялі ў ямах на Панарах, дзе яны забівалі й жыдоў. Другую ж палову вывезьлі ў лес на цяжкую працу. Там др. Грабінскі з праф. Вільчынскім спушчалі з пня тоўстыя сосны... Мы злажылі зразу ў гэбітскамісара гораду востры пратэст супроць самаволі лятувісаў. У хуткім часе др. Грабінскі й др. Грынкевіч былі звольненыя”.

Пасля заканчэння Віленскага універсітэта, Баляслаў Грабінскі працаваў доктарам-дантыстам, а таксама асістэнтам кафедры анатоміі медыцынскага факультэта універсітэта. Матэрыяльна быў нядрэнна забяспечаны. Таму шмат дапамагаў беларускім арганізацыям, найперш Беларускаму Навуковаму Таварыству, дзе быў намеснікам старшыні гэтага Таварыства. Шмат наш зямляк дапамагаў Беларускаму музею імя Івана Луцкевіча, фундаваў некаторыя беларускія выданні.

Летам 1944 года Баляслаў Грабінскі назаўсёды пакінуў Бацькаўшчыну і выехаў далёка на Захад. Ён жыў у Чыкага, а калі пайшоў на пенсію ў 1974 годзе, пераехаў у Фларыду (ЗША). За пяць гадоў сам пабудаваў сабе дом. І памёр ва ўзросце 92 гады.

На эміграцыі наш зямляк шмат працаваў, прымаў самы актыўны ўдзел у беларускіх справах. Ён быў сябрам Беларускай Народнай Рэспублікі, Беларускага Інстытута Навукі і Мастацтва, Беларуска-амерыканскага згуртавання. Часта друкаваўся на старонках часопіса беларускіх медыкаў на чужыне “Медэчная думка”, у газеце “Беларус”. Апублікаваў успаміны пра Станіслава Грынкевіча, пра апошні год жыцця Францішка Аляхновіча і шэраг іншых матэрыялаў.

2007

Імя Сяргея Дубінскага ёсць на памятным крыжы ў Курапатах, пастаўленым у гонар расстраляных тут у 1937 годзе беларускіх археолагаў. Тады, у 1930 годзе, арыштавалі за нацыяналізм прафесара Мікалая Азбукіна, інспектара Наркамасветы Алеся Аніхоўскага, крытыка Адама Бабарэку, наркама асветы БССР Антона Баліцкага, агранома Івана Божку, прафесараў Максіма Гарэцкага, Усевалада Ігнатоўскага і Мітрафана Доўнар-Запольскага, паэта Уладзіміра Дубоўку, гісторыка Язэпа Дылу, філолагаў Платона Жарскага, Міколу Байкова і Язэпа Лёсіка, драматурга Васіля Шашалевіча і іншых таленавітых людзей Беларусі. Разам з імі летам 1930 года быў арыштаваны і Сяргей Дубінскі – беларускі археолаг і гісторык з Беласточчыны, а праз 7 гадоў -- расстраляны. Праўда, пасля першага арышту яго адпусцілі і параілі памяняць месца жыхарства.

А справа была так. Летам 1928 года падчас раскопак гарадзішча Банцараўшчына ў ваколіцах Мінска, Сяргей Дубінскі знайшоў рог даўжынёй 1 метр 90 сантыметраў. Знаходка гэта была ідэнтыфікаваная як рог валдайскай казы і хутка яе здалі ў архіў. У 1935 годзе прыбіральшчыца, выводзячы мыш’яком архіўных пацукоў, выпадкова сыпнула крыху атруты на рог, які там пыліўся. Рог нечакана змяніў колер і з шэрага стаў бледнаружовым. Тады вырашылі тэрмінова паклікаць Дубінскага. Сяргей Антонавіч глянуў і ўсё зразумеў, што гэта рог не валдайскай казы, а рог аднарога – вымерлай траваяднай непарнакапытнай жывёліны. Менавіта рагавы нараст аднарога мог, паводле сярэднявечных крыніцаў, змяніць колер пад уздзеяннем атрутных рэчываў. Але Сяргей Дубінскі добра ведаў, што савецкая ўлада адмаўляла і адмаўляе існаванне аднарога. Адкрыццё нашага археолага абмяркоўвалася тады ў навуковых колах БССР кулуарна, нават шэптам. А калі Сяргей Дубінскі быў арыштаваны, то рог аднарога праходзіў па справе ў якасці рэчавага доказу, а пасля знік у спецсховах, як і многія іншыя рэліквіі беларускага народа.