Міжнароднае агенцтва “Еўразійскі маніторынг”, куды уваходзяць сацыёлагі з Беларусі, Казахстана, Расіі і Украіны, даследавалі фобіі грамадзян чатырох краін. Выявілася, што 23% беларусаў заявілі, што ў іх выклікаюць страх дыктатура і рэпрэсіі. Па маштабах гэтай фобіі мы апярэдзілі ўсіх — і расіян, і казахаў, і украінцаў.
Рэпрэсіі наш народ і наша мова церпяць ужо некалькі стагоддзяў. Асабліва дасталося беларусам ад рэпрэсій у ХХ стагоддзі.
Далёка не будзем хадзіць, а давайце адсочым, як працавала рэпрэсійная машина, напрыклад, на слонімскай зямлі. Асабліва шмат гора і бяды зведалі слонімцы падчас сталіншчыны. Па стане на 7 кастрычніка 1939 года органы НКУС БССР у заходніх абласцях нашай рэспублікі арыштавалі больш за 2,7 тысячы чалавек. Галоўным чынам рэпрэсавалі былых чыноўнікаў польскай адміністрацыі, прадстаўнікоў нацыянальнай інтэлігенцыі, тых, хто меў шмат зямлі і каго называлі памешчыкамі і кулакамі, хто прайшоў школу Саюза беларускай моладзі.
5 снежня 1939 года была прынята пастанова па пытанні высялення з заходніх абласцей асаднікаў і работнікаў абласной вартавой аховы.
Паводле слонімскай кнігі “Памяць”, да вайны і пасля вайны рэпрэсавалі каля 300 чалавек са Слоніма, але гэтую лічбу трэба павялічыць у 10 разоў, з кожнай слонімскай вёскі забіралі на Калыму і Варкуту па 20–50 чалавек. Арышты адбываліся штодзённа. Вёска Басіны Дзеравянчыцкага сельсавета вельмі пацярпела ад вайны, а пасля рэпрэсій увогуле перастала існаваць. Больш за палову жыхароў вёскі Заводны Лес таксама былі вывезены.
Многіх арыштаваных у 1930–1953 гадах беспадстаўна расстралялі, многія загінулі ў месцах зняволення. Лёс тысячы нашых землякоў невядомы да сённяшніх дзён.
Ахвярамі палітычных рэпрэсій сталі многія слонімскія дзеячы культуры, літаратуры, педагогікі, навукі. У другой палове 1933 года беспадстаўна абвінавацілі ў арганізацыі антысавецкага цэнтра, “заснаванага для аддзялення Беларусі ад СССР на карысць Польшчы”, палітыка, педагога і вучонага з Чамяроў Максіма Бурсевіча. 9 студзеня 1934 года яго асудзілі да вышэйшай меры пакарання, якую замянілі 10 гадамі зняволення. Пакаранне наш зямляк адбываў на Салаўках і на будаўніцтве Беламорска-Балтыйскага канала. 9 кастрычніка 1937 года тройка УНКУС па Ленінградскай вобласці Максіма Бурсевіча асудзіла да расстрэлу. 3 лістапада 1937 года прысуд выканалі. І толькі ў 1956 годзе М. Бурсевіча пасмяротна апраўдалі па абодвух прысудах.
У 1930 годзе рэпрэсавалі вядомага беларускага педагога, мовазнаўца, інспектара Наркамата асветы БССР Янку Бялькевіча з вёскі Варонічы. На Беларусь ён так і не вярнуўся і памёр у 1960 годзе ў Азова-Чарнаморскім краі. Пасля смерці Янкі Бялькевіча жонка і сын вучонага асобнай кнігай выдалі яго вялікую працу — “Краёвы слоўнік Усходняй Магілёўшчыны”.
Беларускі паэт Сяргей Дарожны і яўрэйскі крытык і публіцыст Хацкель Дунец нарадзіліся ў Слоніме. У 1936 годзе яны таксама трапілі ў хвалю рэпрэсій. Сяргей Дарожны абвінавачваўся ў падрыхтоўцы ўзброенага замаху на першага сакратара ЦК КП(б)Б М.Гікалу, пра якога ён збіраў матэрыялы для кнігі. Слонімскі паэт адбываў пакаранне на Далёкім Усходзе, будаваў Камсамольск-на-Амуры, дзе і загінуў 19 ліпеня 1943 года, не дачакаўшыся вызвалення. Па хадайніцтве сястры ў 1957 годзе яго рэабілітавалі і аднавілі ў Саюзе беларускіх пісьменнікаў.
Хацкель Дунец зняволенне адбываў ва ухтпячорскіх лагерах. А 29 кастрычніка 1937 года яго расстралялі ў Мінску. Рэабілітаваны ў 1967 годзе.
Фізік з вёскі Хадзявічы Мітрафан Тамільчык пасля заканчэння Белдзяржуніверсітэта працаваў выкладчыкам у Беларускім політэхнічным інстытуце. У 1938 годзе яго арыштавалі і расстралялі.
Сталінскія рэпрэсіі не абмінулі і Чамяры. У верасні 1939 года арышты пачаліся і тут. Спачатку выклікалі ў Касцянёўскі сельсавет двух чамяроўскіх хлопцаў — Антона Міско і Гаўрыла Чыгрына. Яны бясследна прапалі. У лістападзе 1939 года арыштавалі Якуба Міско і двух яго родных братоў Васіля і Івана. Пра тое, што рабілася ў гэты час у Чамярах, хадзілі розныя чуткі. Але чуткі чуткамі, а Васіля і Івана Міско ў 1940 годзе засудзілі на восем гадоў турмы. Праўда, Якубу пашанцавала: з турмы ён напісаў пісьмо П.К. Панамарэнку, які даў каманду “разобраться по существу”. Дзякуй Богу, разабраліся, і Якуб Міско (пісьменнік, журналіст, публіцыст) апынуўся на волі.
Толькі ніхто “не разабраўся” з лёсам яго братоў. Пад канец 1944 года землякі атрымалі першае пісьмо ад Івана са сталінскіх лагераў з Комі АССР. А ў 1948 годзе, адбыўшы за нішто васьмігадовае зняволенне, ён вярнуўся ў свае Чамяры. Іван і расказаў, што Васіль у 1941 годзе знямогся ад цяжкай працы, ад холаду і голаду, захварэў і памёр у Карэліі. А як пачалася вайна, то зняволеных, у тым ліку і Івана, адправілі ў Комі АССР на лесанарыхтоўкі. Пазней абодвух (Васіля пасмяротна) рэабілітавалі. Іван усё жыццё пражыў у родных Чамярах. Нялёгка было, бо хапала ўсяго: і здзекаў, і абразаў, і розных плётак начуўся ў свой адрас. Бо людзі не ведалі праўды. У 1989 годзе і яго не стала.
Читать дальше