Сяргей Чыгрын - У пошуках слонімскіх скарбаў

Тэатр Агінскага ў Слоніме ў той час здзіўляў многіх. З кнігі Анджэя Цеханавецкага чытачы даведаюцца напрыклад, што збор нот твораў, што выконваліся на сцэне тэатра, уключаў 60 опер, 18 балетаў, 3 музычныя камедыі, 253 сімфоніі і больш за 460 іншых музычных твораў. У 1771 годзе функцыянаваў “плывучы тэатр” на баржах на Агінскім канале ў Слоніме. А “дом оперы” меў вялікую сцэну, прыстасаваную для паказаў любых барочных спектакляў, оперных і балетных, для выхаду вялікай колькасці спевакоў і статыстаў, для тэатральных баталій коннікаў і водных феерый (частка сцэны затаплялася вадой з канала і па ёй плавалі лодкі), для складаных дэкарацый, розных сцэнічных эфектаў. Тэхнічныя магчымасці сцэны дазвалялі паказваць і два фантаны, якія асвятляліся бенгальскімі агнямі.

У кнізе аўтар цікава распавядае пра слонімскія ансамблі і іх артыстаў, пра музычныя інструменты і рэпертуар, пра персанал тэатра, пра выдаткі на касцюмы артыстаў і г.д. Нават ёсць спіс цесляроў тэатра. А яшчэ, па звестках даследчыка, побач з тэатрам у 1765 годзе ў Слоніме пачала дзейнічаць першая кавярня (“кафенхаўс”). Гэта быў сапраўдны шыкоўны цагляны будынак, аздоблены ўнутры шаўковымі шпалерамі і гравюрамі на медзі. Посуд тут быў фаянсавы варшаўскай вытворчасці.

Вельмі каштоўнымі ў кнізе з’яўляюцца каментарыі ў якіх можна прачытаць кароткія біяграфіі тых людзей, якія жылі ў Слоніме і працавалі ў тэатры Агінскага, незвычайныя эпізоды з іх жыцця, у тым ліку і самога гетмана. Як толькі памёр Ж. Ж. Русо, Агінскі адразу адправіўся ў кабінет караля і сказаў: “Ваша міласць, памёр мой калега!”. Кароль палічыў, што гаворка ідзе пра польскага польнага гетмана Сасноўскага. “Не, — запярэчыў Агінскі, — я маю на ўвазе смерць Русо!”. Калі ж ён убачыў здзіўленне караля, то растлумачыў: “Бо Русо ж напісаў музыку да оперы “Le Devin du Village”. Я таксама пісаў лібрэта і музыку да операў, якія былі пастаўлены ў Слоніме. У гэтым сэнсе Русо — мой калега!”.

Кніга Анджэя Цеханавецкага пра Міхала Казіміра Агінскага і яго тэатр у Слоніме ў перакладзе Уладзіміра Сакалоўскага — гэта своеасаблівы помнік культуры не толькі зямлі слонімскай, але і Беларусі ў цэлым. Аўтар кнігі жыве ў Лондане. Ён скончыў Ягелонскі універсітэт у Кракаве, з’яўляецца ганаровым доктарам Белдзяржуніверсітэта.

2006

Знаўцы мастацтва адразу пазнаюць гэты партрэт славутага ўкраінскага і рускага жывапісца XVIII — пачатку XIX стагоддзяў Дзмітрыя Лявіцкага. На ім адлюстравана італьянская прымадонна Ганна Давія дэ Бернуцці. Карціна знаходзіцца ў Расійскай Дзяржаўнай Трацякоўскай галерэі ў Маскве.

Дзякуючы карціне Дзмітрыя Лявіцкага беларусы могуць сёння пазнаёміцца з вобразам той жанчыны, якая ў свой час спявала на сцэнах слонімскага тэатра Міхала Казіміра Агінскага і гродзенскага тэатра Тызенгаўза. А яшчэ гэтая прыдворная і таленавітая дама, куртызанка і авантурыстка вельмі любіла мужчын, асабліва таленавітых і багатых.

У 1776 годзе Ганна Давія дэ Бернуцці выступала ў Варшаве. Там яна пазнаёмілася з Міхалам Казімірам Агінскім. Тым больш, што гетман быў толькі на тры гады за яе старэйшы. Флірт паміж Ганнай і Міхалам скочыўся тым, што спявачка дала згоду выступаць на сцэне слонімскага тэатра і тры гады жыць у Слоніме. Было нават падпісана пісьмовае пагадненне ад 1 сакавіка 1777 года, дзе вялася размова і пра месячны заробак у 25 дукатаў з харчаваннем. Пра гэта згадвае і Анджэй Цеханавецкі ў сваёй кнізе “Michal Kazimierz Oginski und sein Musenhof zu Slonim”(Кёльн, 1961).

Спявачка прыехала ў Слонім і пачала працаваць у тэатры Агінскага. Але раптам, па невядомых сёння прычынах, пагадненне паміж Агінскім і Ганнай Давія дэ Бернуцці губляе сілу і спявачка вяртаецца летам 1777 года ў Варшаву, дзе выступае ў операх “Маляр, які закаханы ў сваю натуршчыцу” Грэтры і ў “Галантнай Патроне” Паісела. Пра яе апошнюю вельмі ўдалую ролю згадвалі яшчэ ў 1785 годзе.

З Варшавы прыдворная дама едзе ў Гродна, дзе яна знаёміцца са сваім равеснікам Антоніем Тызенгаўзам. Ён прапаноўвае ёй працу ў сваім Гродзенскім тэатры Тызенгаўза. І Ганна Давія дэ Бернуцці пагаджаецца. Пэўны час яна працуе ў Гродне, але ў 1781 годзе “першая спявачка оперы-буф і другая — сур’ёзнай оперы” едзе ў Санкт-Пецярбург, дзе мае вялікі сцэнічны поспех. І не толькі…

У горадзе на Няве спявачка знаёміцца з многімі вядомымі і багатымі асобамі. Адным з першых з кім пазнаёмілася Ганна быў мастак Дзмітрый Лявіцкі. Майстэрства яго як мастака характарызуецца лёгкасцю ў перадачы разнастайнасці душэўнага стану тых герояў, якіх ён ствараў. Глыбокая павага Лявіцкага да асобы чалавека адчувальна адбіваецца ў яго партрэтах. Поруч з тонкай натхнёнасцю, адзначанай пэндзлем мастака, ён быў здольны выразіць і менш глыбокі, а часам проста бяздушны ўнутраны свет сваёй мадэлі. Такім атрымаўся і партрэт Ганны Давія дэ Бернуцці, намаляваны мастаком маслам на палатне ў 1782 годзе.