Сяргей Чыгрын: У пошуках слонімскіх скарбаў

Няма ў кнізе даследавання вайсковых злучэнняў, якія спакон веку базаваліся ў нашым гора¬дзе. А ў цэлым Слонім — горад вайскоўцаў (польскіх, француз¬скіх, нямецкіх, савецкіх, беларускіх). Пра гэта і трэба пісаць, бо гэта таксама гісторыя нашага горада.

Адсутнічае ў “Памяці” і даследчы артыкул пра гісторыю слонім¬скай прэсы. А за трыста апошніх гадоў у нашым горадзе выхо¬дзіла вельмі шмат цікавых газет і часопісаў, а не толькі адна газета “За перамогу камунізму”.

Гэтым артыкулам я не хачу нікога пакрыўдзіць, асабліва тых, хто сапраўды шмат зрабіў дзеля выхаду слонімскай “Памяці”. Тым не менш крыўдна, што мно¬гія слонімскія чыноўнікі і мін¬скія навукоўцы да цяперашняга часу хварэюць на амнезію. Да простых людзей з-за гэтай хваробы так і не дайшла праўда пра гісторыю зямлі слонімскай і яе знакамітых людзей.

2004

Вялікі гетман літоўскі, слонімскі староста і мецэнат Міхал Казімір Агінскі (1730-1800) вярнуўся ў Слонім у 1775 годзе. Тут ён пабудаваў некалькі прадпрыемстваў, друкарню, заснаваў тэатр. У тэатры працавалі прафесійныя італьянскія, нямецкія, польскія і беларускія спевакі, хор і балет. Балетная трупа была падрыхтавана ў Слонімскай балетнай школе. Усе сцэнічныя паказы суправаджаліся Слонімскай капэлай Агінскага. А ў 1770-1780-я гады пры тэатры існавала музычная школа.

Міхал Казімір Агінскі быў яшчэ здольным музыкантам-віртуозам. Ён пісаў музычныя і літаратурныя творы. У сваёй слонімскай друкарні гетман выдаў “Гістарычныя і маральныя аповесці” і “Байкі і не-байкі”, а таксама іншыя ўласныя творы.

Пра жыццё і дзейнасць Міхала Казіміра Агінскага ў Польшчы, Беларусі і ў Расіі напісана шмат. Але самай, бадай, грунтоўнай і поўнай манаграфіяй пра Агінскага з’яўляецца кніга Анджэя Цеханавецкага “Міхал Казімір Агінскі і яго “сядзіба музаў” у Слоніме”. Упершыню яна пабачыла свет на нямецкай мове ў Кёльне ў 1961 годзе. На беларускую мову кнігу пераклаў Уладзімір Сакалоўскі.

З першым яе беларускамоўным выданнем (тыраж быў 7 тысяч асобнікаў) чытачы пазнаёміліся ў 1993 годзе. Кніга хутка разышлася. І вось нядаўна ў пачатку 2006 года ў выдавецтве “Про Хрысто” кніга Анджэя Цеханавецкага ў перакладзе Уладзіміра Сакалоўскага зноў прыйшла да тых, хто цікавіцца гісторыяй сваёй Бацькаўшчыны. Новае выданне значна адрозніваецца ад папярэдняга, як па зместу так і па знешнему выгляду. У першым беларускамоўным выданні кнігі “Міхал Казімір Агінскі і яго “сядзіба музаў” у Слоніме” некаторыя спасылкі былі моцна скарочаныя, а іншыя зусім не ўвайшлі ў кнігу, што не дазваляла поўнасцю прасачыць па тэксту тое, аб чым хацеў расказаць аўтар, а найперш выявіць ролю слонімскага прыдворнага тэатра Агінскага на Беларусі, асабліва ў параўнанні з еўрапейскімі тэатрамі таго часу (музычнымі рэзідэнцыямі Вялікага княства Літоўскага, Польшчы, Германіі, Італіі і іншых дзяржаў) як па колькасці і па таленту артыстаў і спявакоў, так і па іх выканаўчай дзейнасці. Новае выданне амаль ідэнтычна арыгіналу (пераклад зроблены з нямецкай мовы), яно лепш і паўней раскрывае сувязі тэатра Агінскага ў Слоніме з тэатральным жыццём еўрапейскіх музычных двароў і вызначае яго месца ў культурным жыцці Еўропы. У новае выданне кнігі ўключаны ўсе спасылкі і яны перакладзены на беларускую мову з польскай, італьянскай, французскай і нямецкай моў, чаго не было ў першым выданні.

Амаль на 100 старонак павялічаны аб’ём кнігі і яна ўпершыню аздоблена арыгінальнымі фотаздымкамі, якія адлюстроўваюць жыццё і дзейнасць Міхала Казіміра Агінскага, Слонім у XVIII стагоддзі, узоры мануфактурных вырабаў фабрык Агінскага.

Кніга пра “сядзібу музаў” у Слоніма сапраўды ўнікальная. Як сказаў пра яе доктар філалагічных навук Адам Мальдзіс, гэта гімн слонімскім музам. У прадмове да кнігі ён адзначыў, што “па колькасці выканаўцаў, па вышыні аплаты слонімскія аркестр і балет былі на ўзроўні або апярэджвалі каралеўскія ў Варшаве, радзівілаўскія ў Нясвіжы, княжацкія ў Вюртэмбергу, Бадэн-Бадэне і ў іншых нямецкіх, аўстрыйскіх і чэшскіх гарадах. Калі я чытаю ў кнізе, што слонімскі тэатр, які мог змясціць да дзвюх тысяч гледачоў, выконваў лепшыя творы замежных і айчынных аўтараў, што ён быў абсталяваны па апошняму слову тагачаснай тэхнікі, меў краўца, цырульніка і гардэробшчыкаў, якіх не было нават у Мангайме, што паркет тут націралі парафінам, а ў Мангайме не націралі, то міжволі лаўлю сябе на думцы, што Беларусь не была ў XVIII стагоддзі такой адсталай, як мы раней яе паказвалі, што яна і тады ўваходзіла ў Еўропу”.