Паўла Урбан - У сьвятле гістарычных фактаў

Вось тут і «пошла плясать губерния», ведама, гэтая «пляска» была загадзя заплянаваная. Першыя сакратары ЦК кампартыяў шмат якіх нацыянальных рэспублік навыперадкі пачалі сьцьвярджаць гістарычную вартасьць гэтае высновы Брэжнева, з свайго боку прапануючы Маскве «горячую любовь и глубочайшее уважение к старшему брату - русскому народу». Бо, як нізка кланяліся некаторыя зь іх, «глубокий интернационализм, великий талант, светлый ум, щедрое сердце, бескорыстие, постоянная готовность к самопожертвованию и великодушие - все эти замечательные качества русского народа завоевали ему глубочайшее уважение всех советских народов». Больш за тое, нібы забыўшыся, чым павінен характарызавацца інтэрнацыяналізм, яны запрапанавалі таксама, што ўзьніклая «новая историческая общность людей - советский народ» мусіць падтрымлівацца і ўзмацняцца шляхам яшчэ большае культурнае й моўнае русыфікацыі нерасейскіх народаў, больш актыўнага змаганьня з «буржуазным нацыяналізмам», шляхам больш узмоцненае прапаганды і «научной разработки» не «проблем расцвета каждой из социалистических наций», а «процесса их сближения».

Ці гэта не зварот да сумных зьяваў канца 40-х - пачатку 50-х гадоў?! Прынамсі так разумее ўсё гэта рэдакцыя часапісу «Вопросы истории». У рэдакцыйным артыкуле гэтага часапісу, прысьвечаным вынікам ХХІV зьезду КПСС, галоўная ўвага якраз была зьвернутая на гэтыя вернападданіцкія выказваньні й запэўненьні прадстаўнікоў савецкіх нацыянальных рэспублік. Вымоўнымі былі і рэдакцыйныя заўвагі ці тлумачэньні, як гэта: «Говоря о развитии и укреплении дружбы народов нашей страны, создании новой исторической общности людей - советского народа, многие делегаты ХХІV създа КПСС подчеркивали роль русского народа в этих процессах. Знаменем дружбы и братства, могучим ускорителем процесса сближения наций назвал на съезде русский язык первый секретарь ЦК КП Узбекистана Ш.Р.Рашидов». Або: «Подчеркивая особую важность борьбы с буржуазным национализмом и необходимость противопоставления ему социалистического интернационализма, первый секретарь ЦК КП Литвы А.Ю.Снечкус» зьвярнуў увагу на карыснае пераняцьце («впитывание») нерасейскімі народамі «прежде всего опыта прогрессивной классической и советской культуры русского народа».

«Материалы и решения съезда, - падсумоўваў часапіс «Вопросы истории», - ставят перед историками задачу глубокого и всестороннего изучения развития интернациональных связей в процессе складывания советского народа как новой исторической общности людей... Особое место в исследованиях по данной тематике должны занять вопросы истории культуры, истории культурных взаимосвязей, в том числе истории русской культуры и ее влияния на культуру других народов. Более широко и полно, чем это делалось до сих пор, следует освещать в наших трудах роль русского народа, и в первую очередь - роль русского рабочего класса, во всех сферах жизни советских социалистических республик нашей страны, в создании новой исторической общности людей - советского народа, в последовательном претворении в жизнь ленинской национальной политики КПСС»[145].

Хоць і больш стрымана, але фактычна тое ж паўтарыў і часапіс «Коммунист», таксама ў рэдакцыйным артыкуле, спэцыяльна прысьвечаным нацыянальнаму пытаньню й савецкай нацыянальнай палітыцы ў будучыні[146].

Згадаем, што пад тэй жа маркай «благодарности старшему брату - великому русскому народу» і прыпісваньня яму «исторической роли в спасении прочих народов» у канцы 40-х - пачатку 50-х гадоў фактычна было спыненае вывучэньне палітычнае й культурнае гісторыі нерасейскіх народаў. Калі што й рабілася ў гэтай галіне, дык толькі для ілюстрацыі «прогрессивности присоединения» гэтых народаў да Расеі, захопленасьці імі расейскай культурай і мовай, іхнай удзячнасьці «старшему брату». Адсюль і ведамае з тых гадоў фальшаваньне гісторыі нерасейскіх народаў СССР.

Зразумела, цяжка дапусьціць магчымасьць сужыцьця «новой исторической общности людей - советского народа», з аднаго боку, і «великого русского народа» - з другога. Як мы бачым, стаўка робіцца на гэты «великий русский народ», на ягоную мову й культуру, што прапануюцца для пераняцьця астатнімі народамі СССР. Іншымі словамі, падпарадкоўваючыся і палітычна, нерасейскія народы мусяць зьліцца з расейскім народам моўна й культурна ў працэсе гэтак званага «сближения и слияния наций». Такім парадкам, «новая историческая общность людей - советский народ» прадугледжваецца як палітычнае, моўнае й культурнае панаваньне расейскага народу, як працэс русыфікацыі й зьліцьця нерасейскіх народаў з расейскім. Гэты гвалт няўхільна выклікае змаганьне з «буржуазным нацыяналізмам» нерасейскіх народаў, у тым ліку і ў іхнай гістарыяграфіі. Лёгіка цьвердзіць, што палітычная гісторыя і гісторыя культуры нерасейскіх народаў - гэтыя рассаднікі нацыянальнай сьведамасьці, а ў вачох Масквы, «буржуазнага нацыяналізму» - павінны пазбавіцца нацыянальнага зьместу і даць дарогу для поўнага раскрыцьця «роли русского народа во всех сферах жизни» нерасейскіх народаў СССР.