Паўла Урбан - У сьвятле гістарычных фактаў

Падрабязна запыняцца каля гэтае канцэпцыі было б марнаваньнем часу. Зазначым толькі, што Абэцэдарскі, магчыма сам не ўсьведамляючы таго, наводзіць фактычна паклёп на гісторыю як той «Старажытнарускай дзяржавы», так і пазьнейшае Расеі. Сапраўды, калі быць пасьлядоўным, дык паводле ягонае канцэпцыі ня можа быць гаворкі пра гэтак званае «героическое прошлое русского народа», што на кожным кроку падкрэсьліваецца ў савецкай гістарыяграфіі. Бо ж і ў іх улада належала гэтым «феадалам-прыгнятальнікам», а ня «русскому народу».

Прафэсар Абэцэдарскі, прыкладам, цьвердзіць, што Вялікае Княства Літоўскае не магло быць беларускай дзяржавай ужо толькі з тае прычыны, што беларусы складалі ў ім «меншасць». Гэта, аднак, ня можа быць аргумэнтам на некарысьць беларускасьці Вялікага Княства Літоўскага, бо ў Рымскай імпэрыі рымляне былі «меншасцяй». Таксама, згодна зь ягонай канцэпцыяй «этнічны склад насельніцтва» ня можа быць «адзнакай дзяржавы», а таму мог бы адпасьці й гэты падлік «меншасці» ці «большасці» беларускага жыхарства Вялікага Княства.

Адным словам, на б.33 сваёй брашуры Абэцэдарскі падае «больш-менш» дакладную колькасьць беларускага жыхарства Вялікага Княства ў ХVІ-ХVІІ стагодзьдзях - адпаведна 1.840.000 і 2.300.000 чалавек. Гэты лік ён чэрпае з дасьледваньня З.Капыскага, спасылаючыся таксама й на працы ўкраінскіх навукоўцаў[40]. Знайшоўшы, што на Ўкраіне ў гэтым часе налічвалася больш жыхарства, Абэцэдарскі сьвяткуе перамогу: чаму ж Вялікае Княства не назваць украінскай дзяржавай! Наагул, паводле ягонага саркастычнага дапушчэньня, Вялікае Княства Літоўскае можна было б назваць «украінска-беларуска-летувіска-яўрэйска-татарскай дзяржавай», і гэта - калі нібы падыходзіць да гэтага княства з гледзішча «беларускіх буржуазных нацыяналістаў».

Тым часам у сваёй працы беларускі навуковец Зінові Капыскі, да якога зьвяртаецца тут Абэцэдарскі, пры падлічэньні беларускага жыхарства Вялікага Княства Літоўскага зыходзіць зь межаў сучаснае БССР. Не выходзячы за гэтыя межы, ён і называе прыблізную колькасьць жыхарства Беларусі сярэдзіны ХVІІ стагодзьдзя - каля 2.300.000 чалавек[41]. Адкінуўшы 20% натуральнага прыросту за стагодзьдзе, у сваю чаргу прафэсар Абэцэдарскі для сярэдзіны ХVІ стагодзьдзя налічвае, як ужо згадвалася, 1.840.000 чалавек «беларускага насельніцтва» Вялікага Княства.

Мэтад З.Капыскага - абмяжоўвацца толькі тэрыторыяй сяньняшняй БССР - агульнапрыняты мэтад у БССР. Тут ім карыстаюцца нават пры выданьні гістарычных дакумэнтаў і дасьледваньні гісторыі беларускай мовы. Такі мэтад падыходу да гісторыі Беларусі, які, зразумела, ёсьць вынаходкай Масквы, трапна высьмеяў ужо згадваны савецка-расейскі гісторык В.В.Сядоў. Адказваючы на закіды прыхільнікаў гэтага мэтаду, ён некалі саркастычна пісаў:

«На вопрос о том, какой картой должен руководствоваться исследователь белорусского этногенеза - картой распространения белорусского языка в ХІХ - начале ХХ века или современной политической картой Белорусской ССР, может быть дан лишь один ответ. Для решения проблемы происхождения белорусов важнее этнолингвистическая карта начала ХХ в. и более раннего времени»[42].

Дапусьцім на часінку, што Беларуская ССР магла б застацца ў межах да 1924 году, г.зн. толькі ў межах няпоўнае былое Менскае губэрні. Няўжо ж, выходзячы зь межаў такой мініатурнай БССР, мы павінны падлічваць і «беларускае насельніцтва» Вялікага Княства Літоўскага эпохі ХVІ і ХVІІ стагодзьдзяў?! Мэтад гэты для кагосьці быў бы яшчэ выгаднейшы, бо «беларускае насельніцтва» ў такім разе для ХVІ ці ХVІІ стагодзьдзя зьменшылася б да якіх 200 тысячаў чалавек.

Аднак жа й прафэсару Абэцэдарскаму ведама, што этнаграфічна сьціслая беларуская тэрыторыя ў складзе Вялікага Княства далёка выходзіла за межы сяньняшняй БССР. Канкрэтна, да тэрыторыі сучаснай БССР трэба яшчэ дадаць тэрыторыю Смаленшчыны й заходняй Браншчыны, адарваныя ад Беларусі заходнія й паўночна-ўсходнія раёны Полаччыны й Віцебшчыны, а таксама Віленшчыну й Беласточчыну, што былі падараваныя сучаснай Летуве дый Польшчы. Вось тут і даводзіцца паправіць тую лічбу 1.840.000 чалавек беларускага жыхарства Вялікага Княства Літоўскага для паловы ХVІ стагодзьдзя, магчыма, дадаўшы да яе яшчэ нейкі 1.000.000 чалавек ці, нават, больш.

Дарэчы, як піша сам З.Капыскі, у першай палове ХVІІ стагодзьдзя ў Вялікім Княстве, асабліва на тэрыторыі сучаснай Беларусі, пракацілася колькі хваляў галадоўлі й чорнае хваробы, адна зь якіх (1601-1603 гадоў) у жудасных фарбах згадваецца, прыкладам, у Баркулабаўскім летапісе: