А Кравцевич - Тэўтонскi ордэн - Ад Ерусалiма да Грунвальда (на белорусском языке)

У хуткiм часе папа рымскi зацвердзiў статут новага ордэна. Папа ўпаўнаважыў ерусалiмскага патрыярха надаць сябрам новага аб'яднання белую расу з чорным крыжам у якасцi iх асаблiвага адзення i прызначыць iм Тэўтонскi шпiталь Дзевы Марыi ў Ерусалiме. Германскi iмператар у сваю чаргу ўпаўнаважыў ерусалiмскага караля i Фрыдрыха Швабскага да зацвярджэння ордэна, апяразвання* першых рыцараў i надання iм права прымаць у ордэн новых сяброў, прычым толькi са шляхты даўняга роду.

* Галоўная частка абраду прыёму ў рыцары - апяразванне рыцарскiм поясам.

I вось перад князямi сталi 40 чалавек са старых шляхетных родаў i, укленчыўшы, прасiлi аб прыняццi ў новы ордэн. Ерусалiмскi кароль аперазаў пасам першага рыцара, Фрыдрых Швабскi другога, iншыя князi наступных. Затым новыя рыцары сталi на каленi i прынялi шлюбы. Патрыярх надаў iм Ерусалiмскi шпiталь i iмя: браты-рыцары Тэўтонскага дому Дзевы Марыi ў Ерусалiме.

Кароль ад iмя iмператара заклiкаў быць сапраўднымi рыцарамi, паўставаць на абарону Святой зямлi i ўсiх хрысцiянскiх земляў супраць ворагаў веры, падтрымлiваць i баранiць касцёл, духоўных, удоваў, сiрот i ўбогiх. Пасля сканчэння абраду кароль, швабскi князь i iншыя абралi з 40 рыцараў першага магiстра i надалi яму ўсе землi, якiя здабудзе ў няверных.

У 1191 цi 1192 г. папа Цэлестын III i германскi iмператар Генрых VI зацвердзiлi ордэн, якi абраў сабе за патронаў Дзеву Марыю i св. Юрыя.

Першы магiстр Генрых Вальпот заняўся выпрацоўкай рэгламенту жыцця i ўстройства ордэна. Пры iм сфармаваўся асноўны ўнутраны строй арганiзацыi, якая падначальвалася непасрэдна папе рымскаму.

Трэба сказаць, што суполка задумвалася i атрымалася надзвычай моцна з'яднанай, з абмежаваным доступам новых сяброў. Гэтая згуртаванасць у немалой ступенi паспрыяла небываламу ўздыму значнасцi i магутнасцi Тэўтонскага ордэна, а каставасць стала адной з прычын яго заняпаду.

Статут ордэна быў суровым i ў першыя стагоддзi iснавання вельмi дэталiзаваным. Пры прыняццi новых сяброў, абраннi магiстра кiравалiся падрабязна вызначанымi працэдурамi, гэтак жа як ва ўсiм распарадку жыцця.

Той, хто хацеў быць прынятым у ордэн, павiнны быў быць дужым, здаровым i належаць да нямецкай шляхты. Аб сваiм жаданнi ахвотнiк аб'яўляў пад час капiтулы*. Магiстр (або яго намеснiк) задаваў кандыдату пытаннi: цi не належыць да iншага ордэна, цi не служыць дзе-небудзь, цi не з'яўляецца чыiм-небудзь падданым, чалавекам простага звання, цi не мае даўгоў або ўтаёнай хваробы. Пасля адказаў на пытаннi паведамлялi, якiя неабходна прыняць шлюбы, а менавiта акрамя трох звычайных (беднасцi, бясшлюбнасцi, паслухмянства) яшчэ даглядаць хворых i ваяваць з ворагамi Крыжа, сумленна несцi службу, прызначаную магiстрам, бываць на капiтулах i дапамагаць радай, з ордэна не выходзiць, акрамя як з дазволу магiстра.

* Капiтула - збор сяброў ордэна, якi меў функцыi кiравання.

Калi кандыдат прымаў умовы, дазвалялi прысягаць: клаў два пальцы на Бiблiю i казаў: "Абяцаю i клянуся, што ўстрыманне цела будзе адным з маiх звычаяў, буду паслухмяным Богу, св. Марыi, а потым магiстру ордэна Нямецкага дому i вашым наступнiкам паводле статута i звычаяў ордэна Нямецкага дому аж да смерцi".

Затым новаму брату апiсвалi яго абавязкi ў наступных словах: "Калi мяркуеш у гэтым ордэне мець спакой i прыемнае жыццё, то ты вельмi памылiўся, бо ў гэтым ордэне прынята так: калi хочаш есцi, то мусiш пасцiцца, калi хочаш пасцiцца, то мусiш есцi; калi хочаш iсцi спаць, то мусiш быць нядрэмным, а калi хочаш быць нядрэмным, то мусiш класцiся спаць. Калi загадаюць iсцi туды цi сюды або стаць, то не можаш адмовiцца. Мусiш бацьку, мацi, брата, сястру i ўсiх сяброў нiжэй орэна паставiць, а ордэну быць паслухмянейшым i вярнейшым, чым iм. За гэта ордэн табе дае толькi хлеб i ваду ды сцiплую вопратку i нiчога болей дамагацца не можаш. Калi з часам набудзем лепшага i большага, тады будзеш ужываць нароўне з усiмi i на гэтым усё".

Потым новага брата ў поўнай зброi вялi ў касцёл i ў час iмшы апяразвалi рыцарскiм поясам. Магiстр, правiнцыйны магiстр або камандор (комтур) наносiў удар i казаў: "Рыцар, лепшы за слугу, у iмя нашай найяснейшай Дзевы; рыцар, лепшы за слугу, будзь паслухмяным свайму ордэну. Сцярпi гэты ўдар, але нiводнага болей". Затым зброю здымалi i святар апранаў рыцара паводле пэўнага абраду.

Тэўтонскi ордэн складаўся з трох катэгорыяў сяброў. На першым месцы былi рыцары, затым ксяндзы i, нарэшце, службовыя браты. Адзенне рыцараў - чорная тунiка i белы плашч з чорным крыжам на левым плячы. Ксяндзы - не абавязкова шляхетнага паходжання - адпраўлялi набажэнствы, удзялялi таямнiцы веры рыцарам i хворым у шпiталях, пад час вайны станавiлiся капеланамi. Насiлi такi ж убор, як i рыцары, толькi тунiка i плашч былi даўжэйшымi. Службовыя браты паходзiлi не са шляхты. Да iх належалi збраяносцы рыцараў, наёмныя жаўнеры, якiя часова прымалi шлюбы. Насiлi шэрыя плашчы з "паўкрыжам" - крыж без верхняй часткi (у выглядзе лiтары Т). Выконвалi ў войску функцыi падафiцэраў, загадвалi кузнямi, стайнямi, фальваркамi, шпiталямi.