Іван Саверчанка - 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі

Святарства Андрэй Баболя атрымаў у 1622 годзе з рук віленскага біскупа Астафея Валовіча. Працаваў у Вільні, Нясвіжы, Бабруйску, Пінску. Ад 1643 года кіраваў навучаннем у Пінскім езуіцкім калегіуме. Высокі ровень адукацыі, што даваў калегіум, вабіў не толькі каталіцкую моладзь. Нават праваслаўная шляхта часта аддавала сваіх дзяцей вучыцца да езуітаў. Самааддана і шчыра працаваў А.Баболя на ніве прапаганды каталіцкае веры, за што яго назвалі «пінскім апосталам».

Знаходжанне Андрэя Баболі на Палессі прыпала на гады вялікіх пагрозаў вуніяцкай царкве, прыхільнікам якой ён быў. Пад час аднаго з казацкіх наездаў на Піншчыну А.Баболя быў схоплены. У мястэчку Янаў (цяпер горад Іванава) казакі ўчынілі з яго крывавыя здзекі, прымушаючы вырачыся каталіцкае веры. Выразалі на яго скуры арнат і тансуру. Жудасныя катаванні доўжыліся блізу дзвюх гадзінаў. Адбывалася тое 16 траўня 1657 года (гэтая дата пазней стала днём ушанавання памяці пакутніка).

У 1853 годзе папа Пій ІХ абвясціў Андрэя Баболю Багаславёным, а з 1938 года, згодна з дэкрэтам папы Пія ХІ, каталіцкі касцёл вызнае Андрэя Баболю за святога. Ягоныя мошчы ў розныя часы знаходзіліся ў Пінску, Полацку, Маскве, Рыме. Цяпер яны захоўваюцца ў Варшаве.

Лібэрум вета (у перакладзе з лаціны азначае «свабода забароны») — гэта права кожнага пасла (дэпутата) супольнага Сойму Вялікага Княства Літоўскага і Польскага Каралеўства выказаць нязгоду з той ці іншай пастановай, і гэтага было дастаткова, каб адхіліць яе, нават калі ўсе астатнія дэпутаты прагаласавалі «за». Такім чынам аднаму дэпутату дазвалялася сарваць работу ўсяго Сойму.

Упершыню такое здарылася ў 1652 годзе, і з таго часу да 1764 года (калі былі ўведзеныя частковыя абмежаванні правоў шляхты) з 55 соймаў было сарвана 48. Шляхта лічыла «лібэрум вета» адным з галоўных сваіх набыткаў. Але на справе яно ў значнай ступені спрычынялася да праяваў палітычнай анархіі, прыкметна паралізавала дзяржаўную ўладу. Гэтым часта карысталіся суседнія дзяржавы (Расея, Аўстрыя, Прусія), зацікаўленыя ў аслабленні нашага гаспадарства.

Лібэрум вета канчаткова было зліквідаванае Канстытуцыяй 3 траўня 1791 года.

Падзеі, што прывялі да глыбокага заняпаду Вялікага Княства Літоўскага, пачаліся ў сярэдзіне ХVІІ стагоддзя. У 1654 годзе Маскоўская дзяржава, ажыццяўляючы свае даўныя планы захопу Беларусі, распачала пад сцягам абароны адзінаверцаў чарговую вайну. За 13 гадоў гэтай страшэннай вайны ў выніку баявых дзеянняў і акупацыйнай палітыкі маскоўскіх уладаў (дзікія спусташэнні, гвалт, масавы вывад людзей у няволю) краіна была ўвергнутая ў катастрафічны стан.

Бадай, ніводны народ Эўропы не перажываў гэтакага дэмаграфічнага рэгрэсу, як беларусы: з 2,9 мільёнаў даваеннага жыхарства ацалела толькі каля 1 мільёна 350 тысяч. Ва ўсходніх і паўночных паветах Беларусі не засталося і трэці насельніцтва. Гаспадарка краіны апынулася ў жудасным стане, а для аднаўлення яе не ставала ні людзей, ні сродкаў. Пусткаю ляжала палова ранейшага ворыва. На Віцебшчыне ды Амсціслаўшчыне закінутымі былі ледзьве не ўсе землі.

Зруйнаваная Беларусь не паспела акрыяць, як зноўку, на самым пачатку ХVІІІ стагоддзя, стала пабаявішчам чарговай вайны, цяпер ужо Расеі са Швецыяй. Паўночная вайна 1700–1721 гадоў забрала яшчэ блізу 800 тысяч жыццяў беларусаў. Ізноў пуставалі ворыўныя землі, стаялі разбураныя і бязлюдныя гарады, дзічэлі і зарасталі лесам вёскі. Вытворчыя сілы нашае краіны былі такім чынам зведзеныя на нішто.

У тым становішчы глыбокі заняпад ахапіў усе сферы жыцця. Абвастрыліся міжканфесійныя канфлікты. Да таго ж наша праваслаўная царква дыскрэдытавала сябе супрацоўніцтвам з акупантамі. З другога боку, узмацняліся працэсы апалячвання, якія ішлі праз наш каталіцкі касцёл, што падпаў да таго часу пад моцныя польскія ўплывы і быў фактычна паланізаваны.

Акрамя таго, нутраны разлад у краіне паглыбляўся ў выніку абсалютызацыі «шляхоцкіх вольнасцяў», якія жывілі палітычную анархію. Замест таго каб ратаваць знясіленую дзяржаву, магнаты і шляхта зрывалі Соймы, стваралі палітычныя групоўкі ды ваявалі паміж сабою.

Усё гэта і спрычынілася да заняпаду, а пазней і страты нашае дзяржаўнасці.

На пачатку ХVІІІ стагоддзя, у часы Паўночнай вайны, Беларусь зноў, у каторы ўжо раз, зрабілася тэатрам ваенных дзеянняў. Вялікі князь літоўскі і кароль польскі, немец з паходжання Аўгуст ІІ дзеля сваіх дынастычных інтарэсаў стаў у гэтай вайне, якую Расея вяла са Швецыяй, хаўруснікам Пятра І. Частка ж беларускіх магнатаў незалежніцкага кірунку на чале з Сапегамі падтрымала шведскага караля Карла ХІІ і дапамагала яму войскам і грашыма.