У 1497 годзе татары ўпершыню ўварваліся ў Беларусь і зруйнавалі Мазыршчыну. Ад гэтага часу і ажно да 1527 года яны зрабілі 12 буйных і драбнейшых наездаў на нашу зямлю.
Звычайна татары пачыналі паход у канцы лета — пачатку восені, калі ўжо быў сабраны ўраджай. Іх загоны, што налічвалі ад сотняў да некалькіх тысяч лёгкаўзброеных вершнікаў, рухаліся водападзеламі. Такі шлях быў зручны тым, што не трэба было пераплываць рэкі. Дасягнуўшы пэўнага месца, яны станавіліся лагерам — кошам. А пасля рассыпаліся на меншыя загоны, спусташалі блізкае і далёкае наваколле. У Крым вярталіся абцяжараныя здабычай, ведучы палон-ясыр, гонячы захопленую жывёлу. Напады рабілі імкліва і на нечаканых кірунках, каб нашыя людзі не паспелі арганізавацца і даць адпор. Найболып цярпелі ад рабаўнікоў вёскі і мястэчкі. Гарады ж звычайна вытрымлівалі аблогі і прыступы стэпавікоў. Бо тыя не любілі дый не ўмелі штурмаваць сцены і вежы.
Найболыпая пагроза для краіны была тады, калі паходы татараў супадалі з нашэсцем маскоўскіх войскаў.
Калі ж нашыя продкі паспявалі сабрацца і збройна выступіць супраць стэпавых драпежнікаў, яны білі іх нават у чыстым полі. Знішчалі іхныя кашы, вызвалялі людзей, узятых у палон. Болыныя або меншыя паразы цярпела ў сярэднім кожнае другое татарскае ўварванне ў Беларусь. Асабліва паказальным быў 1506 год.
У сярэдзіне лета сыны крымскага хана «царэвічы» Біці і Бурнаш з шматтысячнай конніцай уварваліся на поўдзень Беларусі. Было іх каля 20 тысяч. Затым, падзяліўшыся на загоны, пачалі спусташаць край. Якраз тады вялікі князь Аляксандр Казіміравіч сабраў сойм магнатаў і шляхты ў Лідзе. У часе паседжання сойму і прыйшлі трывожныя весткі. А татары былі ўжо каля Наваградка, некаторыя нават пераправіліся на правы бераг Нёмана. Аляксандр, спаралізаваны цяжкой хваробай, не мог узначаліць адпор. Паклікаўшы да сябе паноў-раду, ён усклаў гэтыя абавязкі на гетмана Станіслава Кішку. Сябе ж загадаў занесці на насілках у Вільню пад абарону нядаўна абноўленых муроў.
А час вымагаў актыўных дзеянняў. Крымчакі ўжо рассыпаліся па Лідчыне і, як пісаў летапісец, «ваявалі цэрквы божыя, і двары вялікія, і весі зажыгалі, і людзей імалі і забівалі». Паслы ў сойм, а таксама баярства-шляхта з блізкага і далёкага наваколля дый усе, хто мог валодаць шабляй, сабраліся разам.
«I мала ці многа — усе як адзін адну раду і ўмысл палажылі: узяўшы Бога на помач, толькі пайсці і біцца з імі».
Некалькі лепшых рыцараў адразу ж выправіліся на выведку. Татараў сустрэлі непадалёку Ліды. I ў кароткай сутычцы разбілі іх. Нашы ваяры з палоннымі і адсечанымі па тагачаснай завядзёнцы галовамі ў торбах вярнуліся ў горад. Першы поспех акрыліў войска, і яно конна рушыла да Наваградка. Тут запыніліся на тры дні, збіраючы падмогу з замкаў і баярскіх двароў. Акрамя таго неабходна было даведацца, дзе залеглі кошам асноўныя татарскія сілы. Дзе яны звілі сваё разбойніцкае гняздо? Лёгкія загоны вершнікаў разгарнуліся па ўзгорыстай Наваградчыне і пад Гарадзішчам, што ў кірунку Баранавічаў. Баяры Юрай і Андрэй Неміровічы з сваімі людзьмі захапілі шасцёх палонных. Тыя доўга не трымалі таямніцы: сыны хана з галоўным войскам стаяць пад Клецкам, а шмат якія загоны яшчэ не вярнуліся ў кош.
Адслухаўшы малебны ў праваслаўных і каталіцкіх бажніцах горада, 4 жніўня 1506 года перад самым змярканнем войска выправілася з-пад сцен Наваградскага замка. Цяпер яго набралася ўжо да 10 тысяч вершнікаў.
Ішлі на паўднёвы ўсход. У недалёкім мястэчку Асташын заначавалі. А нараніцу прымчалі на ўзмыленых конях баяры з навакольных двароў. Яны ўцякалі ад татараў, якія гойсалі па акрузе.
Пастанавілі, што расцярушваць войска, каб вынішчаць невялікія групы рабаўнікоў, не мае сэнсу. Трэба было біць у самы асяродак ворагаў. Таму, не адхіляючыся, працягвалі шлях — на Цырын, Паланечку, Ішкальдзь, міналі папялішчы вёсак. За Ішкальдзяй авангард дагнаў даволі значную татарскую сціжму на паўтысячы вершнікаў, абцяжараную здабычай і палонам. Толькі жменька іх уратавалася, уцякаючы цераз раку Ушу каля Крутога Берага. Недабіткі прыбеглі да Клецка, несучы трывожную вестку пра набліжэнне беларускага войска.
Перад Молевам, у вёсцы Ліпа, нашы ваяры заначавалі зноў. А нараніцу высветлілася, што гетман цяжка захварэў і нават не можа сесці на каня. Трэба было тэрмінова прызначаць іншага правадыра, бо да татарскага коша заставалася ўжо нейкіх 15 кіламетраў. Тады параіліся і даручылі гетманства на час бітвы маршалку Міхайлу Глінскаму, трыццацішасцігадоваму князю, які сам па мячы (гэта значыць, па мужчынскай лініі) паходзіў з беларускіх татараў.
Читать дальше