Иван Сяркоу - Мы з Санькам у тыле ворага

Што такое вайна, я ведаю. Вайна — гэта калі бацьку прыносяць з сельсавета павестку, каб ён хуценька збіраўся ў нейкі там ваенкамат. Тут маці пачынае пла­каць і збіраць торбу. Бабуля таксама ходзіць па хаце з кута ў кут і гаворыць, што якой толькі пошасці на чалавека не прыдумаюць. I ў мяне шкрабаюць на душы кошкі, але я трымаюся, стараюся, каб не заплакаць. Я мужчына.

Як я памятаю, ён адзін раз ужо хадзіў ваяваць. Пайшоў летам, а вярнуўся аж вясной. Гасцінец прынёс: чырвонаармейскую шапку, папругу і абмоткі. У шапцы з чырвонай зоркай красаваўся я, папругай ён сам падпяразваўся, а абмоткі аддаў маці. 3 іх добрыя супонькі выйшлі. Маці насіла на базар малако, гародніну і ўсё хваліла тыя абмоткі: трывалыя, мяккія, плячо не рэжуць.

Дні праз два ці тры пасля таго, як Буслік паладзіў радыё, бацька зноў атрымаў павестку. Цяпер у нас поўная хата радні і суседзяў. Першым прыйшоў дзед Мікалай — бацькаў дзядзька. У яго вялікія будзёнаўскія вусы і сівая галава. Здаецца, ён толькі што прыехаў з млына і не паспеў абцерушыць мучны пыл з валасоў. Дзед прывітаўся, сеў на лаўку і сказаў:

— Ну вось... дажыліся, ліха яго бацьку няхай. Затым прыкульгаў наш сусед Захар Маляўка. Некалькі год назад яму бервяном у лесе пераламала нагу. 3 таго часу, наступаючы на яе, ён неяк смешна падскаквае. Мабыць, таму і мянушка за ім замацавалася— Скок. Спытай у людзей, дзе Захар Маляўка жыве, дык некаторыя плячыма паціснуць і пачнуць успамінаць, хто ж гэта такі. А скажы Скок — адразу пакажуць.

Дзядзька Захар жвава пераскочыў цераз парог, паставіў свой кіёк ля парога і, прывітаўшыся, спытаў:

— А мой жа ты татка, дык што ж гэта яно будзе?

Што яно будзе, яму ніхто не сказаў. Усе прамаўчалі.

Другі сусед, дзед Мірон, хмуры і маўклівы, калматы і здаравенны, як мядзведзь, не прыйшоў. У яго ў самога госці. Сына адпраўляе — Васіля. Мы з Санькам гэтаму рады. Толькі ўчора дзед абяцаў панакручваць нам вушы — у сад лазілі. I хто ведае, як бы ён паглядзеў на нас, калі б зайшоў у хату.

Мая цётка Марына з'явілася са сваім мужам дзядзькам Андрэем. Сама цётка нізенькая, кругленькая, як пампушка, затое дзядзька Андрэй худы і высокі, нібы жэрдка. На вайну ён не пойдзе. Кажуць, у яго трухля­вая сярэдзіна.

— Дзякуй богу, там такія не трэба,— радуецца цётка.

— Не хвалюйся, і тут насярбаешся,— папярэджвае яе дзядзька Андрэй.

Само сабой зразумела, былі тут і мы з Санькам. Без нас, як без солі.

Госці сядзяць, выпіваюць і закусваюць. Звычайна ў такіх выпадках бацька гаворыць, што мне няма чаго рабіць за сталом, а сёння прамаўчаў. Таму мы з Сань­кам таксама сядзім разам з усімі,— праўда, выпіваць не выпіваем, а толькі налягаем на пампушкі са смятанай ды слухаем, што кажуць людзі.

Мой бацька густа дыміць цыгаркай і разважае:

— Гэтага трэба было чакаць. Тыдні два назад сустрэў я кума на базары. Яго старэйшага сына забралі ў армію. Дык вось кум і кажа: «Дрэнь справы, Кірыла. Выдалі ім вінтоўкі з патронамі і гэтыя, як іх, казкі. Відаць, пачнецца...»

Дзед Мікалай задуменна ківае сівой галавой:

— Ну, калі казкі выдалі, значыць, шабаш...

— Ды не, тат,— умешваюся я ў размову,— не казкі, а каскі.

— Адзін чорт,— адмахваецца бацька,— казкі ці кас­та. Куля не паглядзіць.

Тут мне захацелася растлумачыць, што каску, мабыць, куля ўсё ж не праб'е, але падышла бабуля і тузанула за рукаў. Гэта, каб я не быў разумнікам і не лез, куды не трэба.

— Я іх бачыў на польскай,— працягваў бацька.— Яны і тады на нас коса глядзелі.

Дзядзька Андрэй хрупае радыску і ў знак згоды ківае галавой. Яго востры кадык бегае па доўгай, нібы ў гусака, шыі, то ўткнецца ў падбародак, то схаваецца пад каўняром кашулі. Калі кадык супакоіўся, дзядзька заявіў:

— Атмасфера даўно зараджана порахам.

Ён заўсёды гаворыць па-вучонаму, асабліва калі пад чаркай.

— А куды ж, мой татка, мы глядзелі? — спытаў дзядзька Захар. Голас у яго тонкі, высокі. Сусед гаво­рыць, быццам на дудачцы грае.

— Туды і глядзелі,— адгукнуўся дзед.

— Давайце мы лепш спяем,— перабіла мужчынскія размовы цётка і, не чакаючы згоды, зацягнула высокім, прарэзлівым голасам. У нас з Санькам аж у вушах зазвінела.

Ой, паля вы, паля,

Вы зялёны паля.

Мужчыны набралі духу і ляніва загулі басамі:

А чаму ж на вас, паля,

Ураджаю няма?..

— Трэба вышэй,— параіў Скок і пачаў дапамагаць цётцы:

А чаму ж на вас, паля,

Ураджаю няма?..

Ад натугі ў суседа выступілі на шыі жылы і пачырванеў твар. Здавалася, вось-вось у яго горле лопне нейкая струна і ўсё скончыцца. Але струна не лопаецца, і тонкі, чысты голас плавае над басамі: