Иван Сяркоу - Мы з Санькам у тыле ворага

Усё нам зверху відаць. Паглядзіш туды, дзе раніцой узыходзіць сонца, і перад табой неабсяжныя прасторы лугоў, зараснікі вербалозу і алешніку, бліскучыя шкельцы азёраў і рачулак. Шчыльным парканам за лу­гамі сінее сасновы бор. Адсюль да яго, здаецца, рукой падаць, хоць ісці трэба кіламетраў шэсць.

Паглядзіш туды, дзе сонца садзіцца, і перад табой бязмежнае калгаснае поле, калышацца, ходзіць буйнымі хвалямі жыта, побач зелянее бульба. Па яе пасевах туды-сюды снуюць коні, дакладней кажучы, маленькія конікі, а следам за імі такія ж маленькія людзі. Там калгаснікі разворваюць рады. Летам ім нядзеля не за нядзелю.

Наша вуліца Ніжні Дол самая прыгожая. Яна ўся ў вербах. Гэта таму, што нам без вербаў жыць нельга. Бацька гаворыць, яны нас ратуюць.

Пасярод вуліцы цячэ раўчак. Летам у ім вераб'ю па калена, затое вясной раўчак разліваецца на ўсю вуліцу. Ён затапляе агароды і сады, імчыць, не выбіраючы дарогі, размывае берагі. Каб не вербы, дык і хаты пазносіў бы.

Самога раўчака мы з Санькам адсюль не бачым. Ён хаваецца ў густых зарасніках гарчаку і ваўчкоў. Але нам і так вядома: там пялёскаюцца качкі, купаюцца свінні, хлапчукі з дзёрну гародзяць гаці і б'юць жаб. 3-за гэтага раўчака ў нас з Санькам на нагах цыпкі.

Адразу ж за нашай вуліцай разліўся Сітняг — вялікае возера. На сонцы Сітняг пераліваецца, іскрыцца срэбрам. На беразе стоўпіліся каровы, а побач з імі фантанамі ўзнімаюцца пырскі. Там купаюцца хлапчукі.

Далёка-далёка за Сітнягом, там, дзе сустракаецца зямля з небам, відаць горад. Дакладней кажучы, не сам горад, а толькі элеватар. Туды маці па нядзелях носіць малако, яйкі, розную дробязь з агароду: маладыя бурачкі, моркаўку, а адтуль — гасцінцы: абаранкі з макам, морс у тоўстай рабрыстай бутэльцы, які, здаецца, піў бы і піў без пярэдыху.

Стараселле якраз у другім баку. Колькі мы ні ўглядаліся з Санькам, але майго дзеда Кулагу так і не ўбачылі. Там таксама ўсюды вербы. Адна макаўка царквы тырчыць.

Насядзеўшыся ўволю на даху, мы пайшлі аглядаць школу з сярэдзіны. Тут пахла свежай маслянай фарбай, смалістымі стружкамі, вапнай і яшчэ немаведама чым. Калідоры доўгія, шырокія, што вуліца, і гулкія, як калодзеж.

— Гэ! — крыкнуў Санька. Атрымалася так, быццам сто Санькаў крыкнула.

— Гэта мы! — не ўтрымаўся і я.

— Ы-ы! — гулам пракацілася па пустой школе. Мы прабеглі па калідорах-вуліцах, паляпалі новымі дзвярыма, разы па два з'ехалі па поручнях лесвіцы з другога паверха на першы і спыніліся ў адным класе. Клас быў недабелены. Тут валяліся квачы і стаяла дзежка з мелам. Мел на дне, а зверху сіняватая вазічка.

— Трэба ўзмуціць,— сказаў Санька. Потым яму захацелася зрабіць добрую справу — крыху пафарбаваць. А ў нас так: што робіць Санька, тое і я, а што — я, тое і Санька.

Перацягнуць дзежку да рыштавання ў нас не хапіла сілы, таму мы паклалі на яе дошку і ўзяліся за рабо­ту. Мел з квачоў пырскаў нам на галовы, па кашулі і штаны. Добрая справа яшчэ толькі пачалася, а нас ужо не пазнала б і родная маці. Санька з рыжаватага ператварыўся ў бела-рабога, а мае новыя чартакожавыя штаны сталі квяцістыя, як бабуліна святочная кофта. У гэты час і грымнуў гром.

— А-а, паганцы! Дык гэта вы што?

На парозе як з-пад зямлі вырас дзед Міхей з доўгім кійком у руках. Па ўсім было відаць, што жартаваць ён не збіраўся. Яго рэдкая казліная бародка аж траслася ад гневу.

— А хлуда вы не хочаце? — спытаў стары. Што-што, а хлуд нам непатрэбен. Я кінуў дошку, якую ўвесь час падтрымліваў, каб Санька не зляцеў на падлогу, і сігануў у расчыненае акно. Санька спачатку ўскочыў дзвюма нагамі ў дзежку, а адтуль ужо як чорт вылецеў услед за мной.

Ад школы па-за агародамі мы выскачылі на поплаў, а потым па крапіве і дзядоўніку выбеглі да раўчака. Тут спыніліся і агледзеліся. Я дык яшчэ нічога, а на Саньку страшна было глядзець: белы з галавы да ног. Больш таго, на Санькавым ілбе сядзеў новы гуз велічынёй з добрую сліву.

Да самага вечара мы мылі ў раўчаку і сушылі на траве сваё адзенне. А калі ішлі дамоў, Санька сказаў:

— А школа ўсё ж добрая.

Я з ім згадзіўся: добрая школа, высокая.

Лета над сялом плыве спякотнымі сонечнымі днямі, навальнічнымі хмарамі, зорнымі, парнымі начамі. Ра­тной яно рассыпае буйныя росы па травах, звініць аб донне даёнак тугімі струменямі цёплага, пахкага малака. I вось ужо разлягаецца голас пастуха:

— Гэ-э!.. Гэ-э! Куды пайшла! Эх, воўк тваё мяса еш! Гучна ляскае доўгая, цяжкая пуга.

I раптам дзесьці далека, на краю вёскі, пачынае часта-часта ляпаць па бабцы малаток, яму адгукаецца другі ў другім двары, затым у трэцім, чацвёртым і, нарэшце, у нашым, пад самымі вокнамі: