Раим Губаев - Балачагым килә каршыма

Мин Рәхимулла абыйның килене Хәдичә апа белән сөйләшеп утырам. 91 нче яше белән баручы карчык ул елларны яхшы хәтерли әле. «Миңа ул вакытта унике генә яшь иде, – дип сөйли ул. – Кәшифә апаларны алып киткәндә, ике кызы капка баганаларын кочаклап еладылар. Абыйларының, апаларының да күзләрендә яшь иде. Кемнең туган йортын, илен ташлап китәсе килсен соң?! Иң кече уллары Минһаҗетдин оста җырчы, гармунчы иде. Шигырьләр, җырлар да чыгарды. Атларга утырып, авылны чыкканда да гармунда уйнап җырлады ул. Җырының сүзләре бүген дә истә тора әле:

Кабат очраша алмадык шул Минһаҗетдин белән. Бу аның соңгы җыры иде. Кәшифә апа 1934 елда Себер ягында үлеп кала, Минһаҗетдин 1939 елны Үзбәкстанга китеп югала. Заманалар үзгәргәч, башка туганнары белән очрашып, аралашып тордык. Алар да кайтып торды, без дә барып йөрдек. Бүгенге көндә аларның күбесе юк инде. Кая гына сибелмәде Рәхимулла белән Кәшифә апа балалары. Рәхимулла абый 1937 елны авылга кайтты. Бераз торгач, Ташкент ягына чыгып китте. Абыйсының малайлары шул якта иде бугай. Шуннан соңгы язмышы безгә билгеле түгел.

Булачак ирем Хәлил белән 1936 елда Ярославль шәһәрендә очраштым. Ул анда электростанциядә эшләде. Сугыштан ике генә хаты килеп калды аның. Хәбәрсез югалды, дип яздылар. 1942 елны ике бала белән авылга кайтып төштем. Һай, ул елларда күргәннәр…»

1955 елны авылыбызга кунакка кайткан Сибгатулла абыйны мин хәтерлим әле. Безгә кергәч, әти белән бик озак сөйләшеп утырдылар алар. «Ул көннәрне гомер онытасым юк. Кукмарадан сак астында, мал вагоннарында Енисей елгасы буендагы Лесосибирск шәһәренә китереп ташладылар. Аннан Маклаково авылына алып киттеләр. Кечкенә баракта ике ел азапландык. Халык ач булды. Чирәмгә кадәр ашарга туры килде. Төрле авырудан үлүчеләр күп булды. Рәфигулла абый белән, ач көе диярлек, уникешәр сәгать лесозаводта эшләдек. Юан-юан агачларны кисәргә-ботарга, күтәрергә туры килде. Берсеннән-берсе кечкенә сеңелкәшләр дә безнең тәрбиядә бит. Илдә барган зур төзелешләр өчен махсус җыйганнарын без соңрак аңладык», – дип сөйләде ул. Лесосибирск шәһәрендә зур тырышлык белән йорт салуларын әйтеп узды. Сугыш еллары турында да сүз барды ул чагында.

Аннары әти белән бергәләп ихаталарын – төп пуҗумнарын карап йөрде ул. Бабасы утырткан тирәкләрне кочаклый-кочаклый елады, догалар укыды.

Рәхимулла абыйларның ак чыршыдан салынган йортлары озын гомерле һәм сәер язмышлы булып чыкты. Хуҗалары куылгач, ул башта «ВИЛком» колхозы идарәсе ролен үти. Абзарларына колхоз атлары урнаштырыла. Бер елга якын кәнүшни йорты булып торгач, аны сүтеп, Олы урамга күчерәләр. Анда колхоз идарәсе һәм авыл Советы урнаша. Шактый еллар авыл китапханәсе булып торгач, йортны сыерлар фермасы янына күчерәләр. Аннан соң сыер савучыларның җәйге лагерь йорты булып тора ул. Сиксәненче елларда йорт Гришкино авылына «юл тота». Механизаторлар йорты булып хезмәт итә. Иң гаҗәбе: Рәхимулла абыйның бу йорты туксанынчы еллар башында яңадан үзебезнең урамга әйләнеп кайтты. Укытучы Вәҗиева Асия апага утызынчы елларда тартып алынган йортлары өчен бирелде ул. Асия апа мәрхүмә инде. Төп пуҗумнан илле метрлап кына ераклыктагы йозак салынган йортта бүгенге көндә беркем дә яшәми. Яхшы сакланган бу йортка Ходай Тәгалә тагын ниләр язгандыр?!

Бәдәр апа, мин укыганнарны күз яшьләренә ирек биреп тыңлап утыргач, түбәндәгечә сөйли башлады:

– Без, кечкенәләр, Рәфигулла, Сибгатулла һәм Минһаҗетдин абыйлар тәрбиясендә үстек. Алар лесозаводта авыр эшләрдә эшләделәр. Иртүк чыгып киттеләр, төнлә кайтып керделәр. Бик арып кайталар иде. Ач булган көннәр күп булды. Андагы халык ничек яшәсә, без дә шулай яшәдек. «Халык дошманнары», «кулак калдыклары» дип тә кыерсыттылар. Шулай да алга таба яшәүдән өметебезне өзмәдек. Авыр еллар булса да, тырышып укыдык.

Мин үзем, Маклаково авылында җидееллык татар мәктәбен бетергәч, 1941 елның июнендә Енисейскида педучилище тәмамладым. 1941–1954 елларда Зур Мурта районы Югары Казанка авылында төрле милләт балаларыннан торган башлангыч мәктәптә укыттым. 1948 елны Зур Мурта посёлогында шофёр булып эшләүче Сөләйман Хәкимов исемле егеткә кияүгә чыктым. Югары Казанка авылына алты ел буе җәяү йөреп эшләдем. Мәктәптә эшләүне туктатырга туры килде. Пенсиягә чыкканчы (1975 елга кадәр) лесхозда урман культуралары мастеры булып эшләдем.