Әмирхан Еникиев - Әсәрләр. 3 том

– Туктагыз!

Һәм мин туктадым, ә иптәшләрем – юк, борылып та карамыйча чаптылар гына… Марҗа түти кулын изәп кенә мине янына чакырды:

– Малайка, кил әле монда, кил!

Мин бик каушап, курка-курка гына аңа якынлаштым.

– Курыкма! – диде ул миңа, малае кизәнмәкче иде – аны да тыйды, суктырмады. Түти гәүдәгә зур иде, тулы-таза иде, мөлаем да кебек иде.

– Күлмәк эчендә нәрсә, чыгар әле! – диде.

Мин изүдән өч баш көнбагыш чыгардым.

– Ват вит, бәләкәй генә башың белән урлашырга да тотынгансың, – диде ул, гүя ачусыз гына.

Мин дәшмәдем, колакларыма хәтле кызардым, елап җибәрергә авызым да җәелә башлады, ләкин ничектер тыелып калдым. Марҗа түти әллә кызганып, әллә нидер уйланып, беравык минем өстемә карап торды – мин ул чакта чебештәй бик арык, нечкә генә бер малай идем.

– Кем малае син? – дип сорады ул.

Мин көчкә генә:

– Хәдичә апаныкы, – дидем.

– Кайда торасыз?

– Күк йортта.

– Кайда ул «күк йорт»ыгыз?

– Комач буенда.

Марҗа түти аз гына дәшми торганнан соң миңа:

– Итәгеңне тот әле, – диде.

Мин аңламадым, ул тагын кабатлады:

– Итәгеңне күтәр диләр сиңа!

«Нигә икән?» дип аптырап, мин кыюсыз гына ике куллап күлмәк итәгемне күтәрдем, ә марҗа түти әлеге өч баш көнбагышны минем тотып торган итәгемә салды. «Биреп җибәрә, ахрысы» дигән уй килде миңа шунда ук, һәм мин берьюлы җиңеләеп киткәндәй булдым. Ләкин мөлаем түти тыныч кына:

– Инде өегезгә барабыз, әйдә атла! – диде.

…Өчәүләшеп авылга таба кузгалып киттек. Барган җиремнән «Озатып куймакчы була микәнни, мин бит болай да кайта беләм» дип уйлыйм, тик бу турыда түтинең үзенә әйтергә кыюлыгым гына җитми, билгеле… Ә ул мине туры гына «озатасы» урында, ни өчендер шактый урау ясап, Дәүләкәннең төп урамына алып чыкты. Озын урамның иң очыннан төшеп, безгә таба атлыйбыз – уртадан, көнбагыш тулы итәгемне күтәреп, мин барам, ике ягымда ике сакчыдай таза марҗа түти белән аның дәү генә малае бара… Очраган кешеләр, бу ни тамаша дигәндәй, безгә карап калалар. Кайберләренең йөзендә «малайны эләктергәннәр икән» дигән төслерәк әче генә елмаю да чагыла, һәм бу хәл мине оялту гына түгел, чынлап торып борчый да башлый.

Ахырда безнең «күк йорт»ка килеп җиттек. Парадный ишектән барып кердек, туп-туры өйгә дә уздык. Керсәк, залда өч-дүрт хатын чәй эчеп утыра. (Атакай өйдә юк чакта, инәй күрше хатыннарын шулай чәйгә дәшәргә ярата иде.) Ләкин кунаклар өстенә килеп керү марҗа түтине бер дә борчымады, ахрысы, ул каты итеп, кычкыра биреп сорады:

– Хәзәйкә, сезнең малаегызмы бу?

Инәй аның соравын ишетмәгән дә шикелле тәмам коелып миңа текәлде:

– Балам, сиңа ни булды?

Билгеле, минем сүз әйтерлек тәкатем калмаган иде, аның каравы марҗа түти шунда ук:

– Без аны көнбагыш урлаган җирендә тоттык! – диде.

– Булмас ла!

– Әнә бит итәгендә көнбагышлары!..

Инәй, бичара, бер сүз әйтә алмады, йөзе сытылып, агарып киткәндәй булды, авыру күзләренә мөлдерәп яшьләре дә килде. Мин көнбагышларымны төшереп җибәрдем дә аның итәгенә барып капландым. Һәм тыелгысыз үксүдән, бизгәк тоткандай, бөтен тәнем белән калтырана да башладым. Түрдә ашау-эчүләрен бүлеп, аптырап утырган хатыннар да, ахры, түзмәделәр:

– Бала гына бит әле ул, көнбагыш башы өчен генә шулай рисвай итәргә ярыймыни? – диештеләр.

Марҗа түти бармагын туп-туры миңа төртеп, тагы да катырак итеп:

– Менә, менә, балачактан ук тыярга кирәк аны урлашудан, – диде. – Үскәч соң була ул… Шуның өчен китердем дә мин аны сезгә… Сабак булсын дидем! Ә көнбагыш безгә жәл түгел, пажалыста, ашасын!

Шулай диде дә, малаен ияртеп, каты басып чыгып та китте. Көнбагыш башлары идәндә сибелеп калды. Инәй, бераз исен җыйгач, аларны юынтык су чиләгенә чыгарып ташлады.

Әнә шундый сабак алдым мин сигез яшемдә! Гомер буена онытылмаслык сабак! Һәм… файдалы сабак! Моның өчен марҗа түтигә рәхмәт тә әйтергә ярый торгандыр. Әмма ул чакта инәйне бик кызганган идем. Ни сәбәптер ул минем «урлашып» тотылуымны бик авыр кичерде. Кунаклары киткәч тә, сүздән калып, боегып йөрде. Мине дә үгетләп-нитеп тормады, бары аркамнан сыйпады да йомшак кына: «Әйдә, балам, ачыккансыңдыр», – дип ашарга утыртты. Күрәсең, кунаклар алдында рисвай булуым да җиткән дигәндер инде. Һәм үзенең йөрәге дә бигрәк шуның өчен сызлангандыр – шулай уйладым мин соңыннан бу «истәлекле» көнне исемә төшергән чакларда.

«Күк йорт»ка бәйле тагын нәрсә күңелемдә саклана? Әллә ни кызыклысы юк шикелле, булганнары да бала-чага уеннары гына, ә уеннар турында соңрак сүз булыр әле. Әмма шулай да бер мөһим вакыйганы искә төшермичә үтү ярамас. Без моңарчы сыер белән кош-корттан башка нәрсә асрамый идек. Бәлки, кирәге дә булмагандыр, ә бәлки, хәлебез җитмәгәндер – мин ул кадәресен белмим. Ә менә шушы йортта торганда, атакай тотты да бик шәп бер ат сатып алды. (Димәк, бу вакытта инде аның хәленнән килгән.) Ат – зәһәр, тимеркүк яшь айгыр. Гәүдәгә биек кенә, буйга да озын гына, ялы белән койрыгы да куе, озын, колаклары уйнаклап, күзләре янып тора. Әйе, әйтәсе дә түгел, сылу хайван! Җигеп йөрер өчен махсус өйрәтелгән юртак икән ул үзе. Бер дилбегә кагу белән нечкә-озын аякларын эре-эре ташлап, ләкин һич тә сикереп чабуга күчмичә, җилдәй очып кына бара икән. Ниндидер боярның затлы нәселдән бик кадерле юртагы булган диделәр аны.