Ataqam - Qanadlı körpü

Ataqam. Qanadlı körpü.

Bakı, “Köhlən” nəşriyyatı, 2019.

© Ataqam / 2019

© Köhlən Nəşriyyatı / 2019

İSBN: 978-9952-8371-1-7

facebook.com/kohlanpress

instagram.com/kohlanpress

twitter.com/kohlanpress

kohlanpress@gmail.com

(+994 55) 359-99-23

Qaçqın düşərgəsi yoluna burulub bir anlıq ayaq saxladım. Gördüyüm mənzərəni canıma hopdurmaq istəyridim: Yan-yörəsi nimdaş çadırlar, süzülmüş palazlar, rəngi qaçmış layçalarla örtülmüş, müsəlman qəbirstanlığının başdaşları kimi baysaq sıralanmış saysız alaçıqlar, əllərində plastik vedrələr su maşınının yanına düzülüb növbəsni gözləyən qız-gəlinlər, dəlmə-deşiyindən gün şüaları süzülən talvarın altında dinməz, əlləri qoynunda, boynubükük durmuş kişilər…

Havada bir azot atomu da tərpənmirdi. Addım atdıqca qalın toz qalxıb havadaca asılı qalırdı.

Osman dayını şəkildə necə görmüşdüm, elə də qarşımdaydı. Komasının kölgəsində, “Villis”indən qalan şirmayı halqalarla bəzədiyi sükanı sürtüb təmizləyirdi. Tez-tez cibindən kirli dəsmalını çıxarıb alnından gözünə axan təri silirdi.

Yaxınlaşdım. Sükanı sol qoluna keçirdi, sağ əlini gözünün üstünə günlükləyib mənə xeyli baxdı. Tanımadı. Qalın eynəyini silib bir də baxdı…

Osman dayı ilə çoxdan dostlaşmışdım – düz qırx il qabaq…

Kənddə uşaqlar qaramanlı Osman kimi şirindil kişilərə “dayı”, Quşdan Məhərrəm kimi, nə bilim, Sərəncamın əri Abdal Əvəz kimi acıdil, əzazil kişilərə “əmi” deyirdi. Niyəsini bilmirdik, elə eşitmişdik, elə də deyirdik.

Osman dayı dədəsindənqalma iki cöngəni, bir qısır düyəni, on iki keçini əldən-ələ keçmiş yağmal “Villis”ə dəyişmişdi.

“Villis”inə qoşqu qoşub dağ kəndlərində qənd-çay, şirniyat, ətir, qab-qacaq, uşaq paltarı satardı. Qoşquya “kəcavə” deyərdi. Ərzağı, pal-paltarı Bəkir kişinin dükanından nisyə götürərdi.

Dağ kəndlərində müəllimlərdən, tibb işçilərindən savayı az adamın əlində nağd pul olurdu. Osman kişi nisyə aldığı malın çoxunu elə nisyə də verərdi. Evinə dönəndə maşınını kəndin başındakı kəhrizin üstündə saxlayıb əl-ayağını yuyar, gülpəmbəli qırmızı Çin termosundan çay süzüb nisyə dəftərinin üzünü ağlamaya köçürərdi.

Dəftəri hamıdan gizlədərdi. Bir dəfə dəftəri “Villis”in oturacağında açıq qalmışdı. Boylandım, dəftərdəki yazılardan heç nə anlamadım: üçbucaq, ortasından qoşa xətt çəkilmiş dördbucaq, buynuz, parabüzənə oxşar xırda dairələr…

Osman dayı məktəb oxumamışdı, hamının bildiyi hərflərlə yazmırdı, özü üçün ayrı yazı sistemi qurmuşdu.

Onu bir dəfə pəncərədən “Əlifba” öyrənən birincilərin sinif otağına kədərlə baxıb udqunduğunu görmüşdüm.

Osman dayı ilə bağlı belə bir pıçı eşitmişdim: Deyirdilər ki, mayın ortasından düz sentyabrın axırına qədər bazar günləri kəhrizə kişi xeylağı getməzmiş, çünki qızlar-gəlinlər yay odunu canlarından çıxarmaq üçün lütlənib kəhrizdə çimərmişlər. İyirmi beş il qabaq – Osmanla Səməndər onbeşlərinin içində olanda ikisi də Qırımızısaqqal Hətəmin nəvəsi Bəsirəti istəyirmişlər. Bəsirətin meyli Səməndərə imiş. Bir gün Osman xəlvətcə Cin Süleymanın kəhrizin dibindəki bağında ağaca çıxıb Bəsirətin çimməsinə baxıbmış. Ertəsi gün Osman Bəsirətlə qarşılaşanda belə deyibmiş: “Sağ döşündəki qoşa xala canım qurban, mələyim!”

Bəsirət məsələni başa düşər, Səməndərə deyər, Səməndər də əmisi uşaqları ilə Osmanı təklikdə tutub dartıb kəhrizə aparar, başını kəhrizin nəm daşlarına döyərlər. Ovaxtdan Osmanın başı pozular. Qız-gəlin də elə o vaxtdan kəhrizdə çimməyi tərgidər.

Deyirlər, nə Bəsirətin, nə də Səməndərin taleyi gətirər. Bəsirəti kəndə biçinə gələn kombaynçı ilə saman tayasında eşdikləri kalafada çılpaq tutarlar. Səməndər kombaynçının qarnını yaba ilə deşər, gedib girər qazamata, vərəmləyib iki ildən sonra elə orda ölər. Bəsirət dədəsi evinə qayıdar, evdən çölə yarasa kimi ancaq gecələr çıxar.

Osman da o hadisədən sonra evlənməyəcəyinə and içər. (Bəsirət dədəsi evinə qayıdandan sonra Osmanın niyə gedib onu qaranlıqdan çıxarmamasını anlamaq üçün hələ kal idim).

Hə, yalan-gerçək, bunu da xısınlaşırdılar ki, o əhvalatın üstündən illər keçəndən sonra, guya, Osman alverə getdiyi dağ kəndlərinin birindəki zirvədə sal daşları üst-üstə qalaqlayıb qız düzəldib, daşları xınalayıb-gülxətmiləyib, başdakı daşa Bəsirətin yaylığına oxşar yaylıq bağlayıb daş sevgilisinin başına dolana-dolana üz-gözündən öpürmüş.

Beşinci sinifə keçmişdim. Yay tətilinə müəllim evə çoxlu kitab tapşırmışdı. Kitabları özümlə hərləyirdim.

– Onların hamısını oxumusan? – Osman dayı dolu səhənglərimi qatırın üstünə aşırıb başı ilə dəri heybəyə yığdığım kitabları göstərdi.

– Yox, oxumalıyam.

– Nağıldı?

– Nağıl da var, şeir də, əfsanə də.

– Əfsanə nədi?

– Yalançı nağıl.

Osman dayı çənəsini aşağı əyib gözlərini iri açdı, təəccüblə mənə baxdı:

– Yalançı nağıl?! – Birini danışa bilərsən?

Evə getməliydim. Nənəm tapşırmışdı ki, Soltanlıdan qohumlar gələcək, samovara tökməyə su yoxdu, yolda-rizdə avaralanmayım, amma Osman dayı səhənglərimə kömək eləmişdi, sözünü yerə salmaq ayıbıma gəldi. Həm də, düzü, hərdən öz-özünə nə dildəsə mahnı oxuyurdu, səsi çatmayanda üzünə şillə vurub “düz oxu, Osman!” qışqırırdı deyə, ondan bir az üşənirdim.

Kitabı açıb qoca dərviş əfsanəsini oxudum. “Kəndə bir dərviş gəlir…” Osman dayı tez-tez məni saxlayır, sual verirdi: “Saçı uzun idi?” Kitabda yazılmasa da, “hə, uzun idi, dabanına çatırdı” deyib əfsanədəki dərvişi Osman dayının xəyalındakı dərvişə oxşadırdım.

Suallar artırdı. “Dərvişin uşaqlara danışdığı nağıl haqda da yazılıb orda?” “Yox, yazılmayıb” “Dərviş uşaqlara niyə sınağan oyuncaqlar bağışlayırmış?” “Osman dayı, dayan, oxuyum, axırda hamısı yazılıb”

Əfsanənin sonluğunu – camaatın dərvişi döydüyü yeri oxuyanda Osman dayının gözü doldu. Abzası mənə bir neçə dəfə oxutdurdu, tam yadında qalana qədər dilinin altında təkrarladı: “Dərviş hər qapıya bir gil lövhə qoyub yoxa çıxmışdı. Lövhədə bunlar yazılmışdı: Vaxt gələcək, sizin uşaqlarınıza kimsə ürəyini bağışlayacaq. Balalarınızı indidən vərdiş elətdirirəm ki, o vaxt ehtiyatlı davransınlar, dünyanın ən sınağan, həssas oyuncağını – ürəyi sındırmasınlar”.

Osman dayı əlini cibinə atdı, bir ovuc konfet çıxarıb mənə uzatdı. Konfetləri qapıb cibimə doldurdum. Tez kağızını soyub birini ağzıma atdım. Nanəli konfet! Necə də dadlı idi!