Рифа Рахман - Йолдызлар төстән язганда / Когда со звезд сходит свет

Җиһанша ни дип әйтергә дә белмәде. Инде Заһирәсе дә болай чәпченгәч… Намаз укып ятарга да, кояш чыкканчы ук, Мукдунга Әркәшә янына китәргә булды. Зиннәтулла, әле халыкка әйтелмәгән, диде бит… Ничек тә өлгерергә кирәк иде. Җитмәсә, Яңа елга ни дә булса алырбыз дип, банктагы бөтен акчасын алып бетергән иде, чөнки кибеттә әйбернең юк вакыты, бәяләрнең бик нык күперенгән чагы иде.

Кырык җиденең уналтынчы декабрь иртәсен киң юлын ай нуры яктырткан урман эчендә каршылады ул. Чынлап яктырып җиткәнче, радио дигәннәре яңа хәбәр җиткереп аваз салганчы, ничек тә Әркәшәгә барып җитәргә кирәк иде. Кешенең күптән ныклап йөрмәгәнлеге күренеп торса да, кемдер бу төндә алайга-болайга узган. Маяк ылысларны бу кышта кар күмә язып яуган. Анда-санда куян-поши эзләре кисеп үткән юл алай да батып чумарлык түгел, төптәрәк шактый ныгыган икән.

Җиһанша хәлдән тайса да, вакытында барып җитте, әле Әркәшә торган гына, ахрысы, кичтән бикләнми дә калдырылган ишекләреннән кергәндә, мич артындагы лаканда юынып маташа иде. Битен соңгы тапкыр сыпырып алды да, сөлгегә сөртә-сөртә, аның янына чыкты:

– Әйдүк, әйдүк, Җиканша, кер, үстәлгә кил, мин казер.

Җиһанша, дивар белән клеенкасыз-нисез генә әзерләнгән өстәл арасына кереп кысылгач, капчыгыннан тәфтишләп төргән акчалы ашъяулыгын тартып чыгарды:

– Менә китердем, санап ал, Әркәшә. Нәкъ килешкәнчә.

Әркәшә, сүзләрен сайлаганын белдертеп торган иреннәрен мимылдатып, өстәлнең каршы ягына утырды. Аннан таралып төшкән акчаларны танышы турысына этәрде:

– Җиканша, синең бу акчака казер сарык батие дә алынмас, мин сиңа буаз сыерымны туттырып чыкардым.

Җиһанша телсез калды. Ул шушы төндә генә Әшрәфҗанның, малае районга китеп баруга ук, көнчелегенә чыдый алмыйча, булачак кодага зыян салам дип тә тормыйча, Мукдунга йөгергәнен, Әркәшәгә төндә акча алмашыначагын әйткәнлеген башына да китерми иде. Бераз вакыт сүзсез торганнан соң, ашъяулыкны акчалар астыннан кискен генә тартып чыгарды да, шыбырдап идәнгә коелганнарына да игътибар итмичә, китү ягына кузгалды.

– Син аларны, Әркәшә, утка як, өең салкынрак икән… – диде.

Ар авылы урамыннан бик төз генә, йөзенә сыкрау галәмәте чыгармый гына узса да, урманны көчкә үтте, авылына чак кайтып җитте Җиһанша. Инде өйдәгеләр дә яңалыкларның соңгысын радиодан ишеткән, кара хәсрәткә баткан иде. Керә-керешенә, Заһирәбануы, каршысына килеп:

– Нәрсә, әтәй, алдымы? – дигәненә атасы кул гына селтәде. Аның көпә-көндез түр сәкегә кереп ятуыннан кара хәсрәттә икәнен аңладылар.

Атна буе су гына капкалап урында ятканнан соң, ниһаять, йорт хуҗасы торды, әмма элекке Җиһаншаны танырлык түгел иде инде: күзләре утырган, чәчләре агарган, яңак сөякләре калыккан.

Табын янына килгәч тә:

– Олаеп барган көнемдә бер сыер алып унны кайтарасымны белсәм, гомеремдә сөтле чәй күрмәсәм дә риза булыр идем кана, – дип кенә әйтә алды.

Зиннәтулла, чыннан да, атасы кебек үк миһербансыз зат түгелме, яратуы көчле булдымы, бакыр акчаларны тапшырмаган, тиенен дә тотмаган, хуш исле сабын, чәй ише нәрсәләр белән бергә төреп, Заһирәбану артыннан атна дигәндә җибәргән.

Акча алмашынганнан соң кибеткә кайтып тулган товарны алтын бәһасенә дә алырлык түгел иде. Шул көннән Җиһанша абзарга кермәс, чакырып мөгрәгән малкай ягына башын да бормас, сөтле чәйне авызына да алмас булды. Мал-туар бәяләре дә күтәрелеп китеп, инде Әркәшә сыерының ун бәя генә дә йөрмәгәнен, түләүнең дә кызы Заһирәбануга каласын аңлады. Бөтен өмете туачак бозауда иде.

Җиһанша килер җәйләрне күрә алмады. Авылдашлары, март җылысында, җилләнеп китеп, тегермәнгә төшеп утырган да ташының суыгын эләктергән икән… дип кенә сөйләштеләр дә, үз гамьнәре гамь иде, сәбәбен тирәннән уйламадылар, тора-бара бу иртә үлемне тәмам оныттылар. Бөтенләй күзәтүчесез-хуҗасыз калган тегермәннәрне бала-чага уен җире итте, буасын да буып тормадылар. Хәер, аның инде кирәге бар дип тә уйламадылар. Авылга ерактан ут килде, кызы да кияүгә китеп, анасын үзе янына алдыргач, рөхсәт сорап-нитеп тә тормадылар, кешесез калган Җиһанша нигезенә пекарня корып куйдылар.

Төшлектә кибеткә килгән хуш исле ипине алырга төшкән Әшрәфҗан карт соңгы араларда, урам буйлап турыдан кайтмыйча, тегермән аша әйләнергә гадәтләнде. Балаларына аның бу гадәте бик тә сәер тоела, үзгәрдең син, әтәй, димиләр, алмашындың, дигән булалар. Вакыттыр инде, алмашынырга да вакыттыр…

Тегермән кебек нык ир иде Җиһанша, ул менә юк, тал кебек сыек кордые яши… Аның сеткасында хуш исле ипиләр. Бүлешсәң, тирәк төбендә чүпләнгән каргаларга да, Әшрәфҗанның оныкларына да, үзенә дә җитә ул, әмма авыздан өзеп, балалар эшләгән акчага алынган икмәкне ерткыч кошларга барыбер бирәсе килми.