Ринат Мухамадиев - Юлда булу хәерле… / Лучше быть в пути…

Һәрбер яңа китапны эчке бер дулкынлану, шатлык катыш борчылу белән кулга аласың. Бу аңлашыла да, чөнки син әдәби әсәр аша язучының күптөрле уй-фикерләре, хис-кичерешләре тупланган сурәтле дөньясына аяк басасың. Әмма Ринат Мөхәммәдиевнең сайланма әсәрләр тупланмасын мин рухи ихтыяҗларыма җавап табачагыма ышанып һәм иҗат процессында автор кичергән хис-кичерешләрне тоеп шатлану теләге белән ачып кердем һәм… үкенмәдем. Язучының исеме татар укучысына яхшы таныш булып, китапларының күпсанлы тиражлар белән татар, рус, төрек, инглиз һ. б. телләрдә чыгуын һәм мәртәбәле әдәби премияләргә лаек булуын беләбез. Аның «Чияләнгән төен», «Истәлек өчен Гыйлемханга», «Ак кыялар турында хыял», «Кенәри – читлек кошы», «Сират күпере», «Утлы таба өстендә», «Күз ачкысыз буран», «Кош булып очар идем» кебек китап-җыентыклары күптән инде үз укучысын тапты, алар буенча телевизион фильмнар төшерелде, мәктәп һәм вуз дәреслекләренә кертелде.

Безнең кулдагы җыентыкка әдипнең төрле елларда дөнья күргән хикәяләре һәм повестьлары туплап бирелгән. «Беренче умырзая», «Истәлек өчен Гыйлемханга», «Ак кыялар турында хыял» повестьлары белән Р. Мөхәммәдиев язучы буларак танылды. Алар матбугатта югары бәя алып, татар әдәбиятына телгә талымлы, хискә мул, сүз-сурәтнең бай төсмерләренә ия язучы килүен хәбәр итте. Тирән лиризм белән сугарылган әсәрләр татар авылының үткәне, бүгенгесе һәм киләчәге турында уйланулар, гыйбрәтле вакыйгалар, үзенчәлекле геройлар язмышы аша ачылып, үз чоры әдәбиятының иң уңышлы үрнәкләре рәтендә урын алды. Ә менә җыентыктагы хикәяләр соңгы утыз ел аралыгында язылып, әдипнең дөньяга карашын, уй-фикерләре үзгәрешен эзлекле тоемлау мөмкинлеге бирә. Шуңа да безнең игътибар үзәгендә язучының хикәяләре тора.

Хикәя – проза төренең иң актив һәм иң авыр жанры. Ул язучыдан оста күзәтүче булуны, телне бөтен нечкәлекләренә кадәр белүне һәм, барыннан да бигрәк, берничә эпизод аша вакыйганы ачып, берничә сыйфаты белән бирелгән геройның кабатланмас образын укучы күз алдына бастыруны таләп итә. Тәҗрибәле язучы буларак, Р. Мөхәммәдиев боларны яхшы аңлап эш итә, шуңа да һәрбер хикәясе үткен сюжеты, композицион төгәллеге, автор позициясенең ачыклыгы белән җәлеп итә. Бу яктан әдип татар хикәя жанрының бөек осталары булган Ф. Кәрими, Ф. Әмирхан, Ш. Камал, Г. Рәхим, Ф. Хөсни, Ә. Еники, М. Хуҗин, Ф. Яруллиннардан килә торган традицияләрне дәвам итә һәм аларны яңа алым-чаралар белән баета, хикәя жанры табигатен киңәйтеп җибәрә. Аның әсәрләренә фикер тыгызлыгы хас, иркен рәвештә диалог һәм монолог төрләрен файдалана, вакыйгаларда төрле әдәби катламнарны үзара ялгап, үреп, яңа хасиятләрен ача. Бу исә хикәя геройларын эш-гамәлләренә бәйле психологик яссылыкта ачу һәм укучыга эстетик һәм эмоциональ тәэсир итүне арттыру мөмкинлеге бирә.

Р. Мөхәммәдиев әсәрләренең нигезен үзе күргән-белгәннәр тәш-кил итә. Аңа исә, язучы һәм редактор, сәясәтче һәм депутат, иҗтимагый һәм мәдәни эшлекле буларак, дөньяны күп гизәргә туры килә. Болар әдипкә бай тормыш тәҗрибәсе бирә, әдәби материал булып та хезмәт итә. Язучы үз хикәяләрендә яшәешнең гаять актуаль мәсьәләләрен сурәтләп, аларны укучысы игътибарына чыгара. Аның бөтен иҗатын иңләп, шул ук вакытта илһам чыганагы һәм күңел ярасы булып туган як, туган җир, балачак иле тора. Бу темага ул кат-кат әйләнеп кайта һәм аны яңадан-яңа яссылыкларда һәм фәлсәфи тирәнлектә ача. Әдип туган ягын бөтен барлыгы белән ярата һәм сагынып яши. Аның өчен туган җир туып үскән туфрак кына түгел, бәлки кадерле әти-әнисе, бергә уйнап үскән яшьтәшләре, тормышка күнектергән авылдашлары, чишмә-сулары, болыннары белән җанга сеңеп калган табигате, шуңа да ул, шагыйрь әйт-мешли, «төшләргә кереп гел йөдәтә». «Чияләнгән төен», «Безнең әниләр бәхете» хикәяләрендә ата белән ананың онытылмас образлары алга килеп баса. Тормыш шартлары безне туган яктан читкә алып китә дә, ата-анага булган якынлык гомер буе озата бара. Әлеге аерылу газабы аркасында «ата-ана белән очрашуда бала күңелендә була торган моң»ны автор кичереш халәте буларак ача. Меңнәрнең күңел сыкравы булып калган ата-ана белән очрашу һәм саубулла-шу мизгеле, бу мизгелне үзгәртү мөмкин түгеллеге гаҗәеп уңышлы ачкыч-метафора булып килгән «Чияләнгән төен» исеменә чыгарыла.