Pənahi Makulu - Xiyabani

– Xanlıq evini görmüsən? – deyə Qasımağa Məhəm-məddən soruşdu.

– Yox, görməmişəm.

– Onda gedək. Bu saat camaat oradadır, xanın təzə ilini mübarəkə gediblər.

Onlar atıla-atıla xanın evinə tərəf getməyə başladılar.

…Xanın böyük darvazalı qapısının qabağındakı mey-dan sulanıb süpürülmüşdü. Çoxlu adam durmuşdu. Bəzisi silahlı idi. Qapının o tərəf-bu tərəfində duran iki nökər xanın görüşünə gəlmiş köhnə, cırıq paltarlı adamları kənara itələ-yir, içəri buraxmırdı. Bu arada bir dəstə kəndli gəldi. Qa-baqda gedən kəndxudadan başqa hamısı keçə papaq qoyub, çarıq geymişdi. Boynundan üç-dörd qumrov asılmış bir ağ qoçu, onlar əlvan rənglərlə boyayıb gətirmişdilər. Qara pa-paqlı bir kişi qoçun xaltasından çəkirdi. Qapı qabağında da-yanıb, adamları içəri buraxmayan nökərlərdən biri onu gö-rüncə, kənara çəkilib baş endirdi:

– Fərəc kəndxudanın bayramı mübarək olsun, – deyə əlini ona tərəf uzatdı. Kəndxuda da ciblərini araşdırıb nə isə çıxardı və onun ovcuna basdı:

– Sizinlə bahəm, ay Məmi bəy!

Kəndxuda ciblərini bir də yoxlayıb, bu dəfə əlini o bi-ri nökərə tərəf uzatdı:

– Həsən bəyin də bayramı mübarək olsun, – dedi.

Nökərlər kəndxudaya yol verdilər. Kəndlillər də onun dalınca içəri keçdilər. Bunu görən Qasımağa:

– Tez gəl, biz də onlara qarışaq, – deyə Məhəmmədi dalınca dartdı.

Onlar xanın həyətinə keçdilər.

Xan qonaqları ilə söhbətə məşğul olsa da, fikri hə-yətdə idi; gəlib-gedəni gözdən qoymurdu. Altı yaşlı oğlu da yanında oturmuşdu. Xanın gözü kəndxudaya və onun da-lınca gələn bəzəkli qoça sataşanda, gülümsəyib oğluna dedi.

– Gör Fərəc kəndxuda sənə neçə qoç gətirib!

Oğlan tez pəncərənin qabağına yüyürdü. Xanı pən-cərədən görən kəndxuda iki əlini sinəsinə qoyub təzim etdi; kəndlilər də ikiqat oldular. Onların arxasınca gələn Qasım-ağa ilə Məhəmməd də xanı və oğlunu gördülər. Xan oğluna dedi:

– Bax, kəndxudanın oğlanlarıdır. Get onlarla oyna.

Sonra xan kəndlilərə işarə edərək qulluqçuya əmr verdi:

– Hərəsinə bir stəkan çay ver, qoy pəncərə qaba-ğında içsinlər. Kəndxudanı isə çağır dəhlizdə otursun.

Xanın oğlu lələsi ilə həyətə düşən kimi Məhəmmədlə Qasımağanın yanına yüyürdü. Şəhər uşaqları kimi geyinən oğlanlar xanın oğlunu çox təəccübləndirdi. Məhəmmədin çəkmələrindən o vaxt nəinki Xamnə qəsəbəsində, hətta bü-tün İranda belə tapılmazdı. Xanın oğlu gözlərini Məhəmmə-din qəşəng, yapışıqlı çəkmələrindən ayıra bilmirdi.

– Bunları haradan almısan?

– Məhəmməddən qabaq Qasımağa dilləndi:

– Ağası Urusiyyətdən göndərib, – dedi. – Sonra Mə-həmmədə dönərək: – Çıxar zurnanı da görsün.

Məhəmməd qoltuğundan zurnasını çıxardı. Püflədi. Xanın oğlu bu ala-bəzək zurnanı görən kimi ilan vurmuş adamlar təki qapqara qaraldı:

– Nə yaxşıdır?! Mən heç beləsini görməmişəm… Ver mən də çalım.

– Burada ayıbdır, gedək o tərəfdə çalaq, – deyə Mə-həmməd camaatdan uzaqlaşaraq, həyətin xəlvət bir yerinə çəkilib zurnasını çalmağa başladı. Hələ də özünə gələ bil-məyən xanın oğlu yalvarıcı səslə Məhəmmədə dedi:

– Ver, mən də çalım.

Məhəmməd etiraz etmədi. Xanın oğlu böyük bir hə-vəslə zurnanı çala-çala pəncərənin altında cərgə ilə oturub çay içən kəndlilərə tərəf getməyə başladı. Məhəmməd onu səslədi:

– O tərəfə getmə, ayıbdır.

Xanın oğlu isə onu eşitmirmiş kimi addımlarını bir az da yeyinlətdi. Bu dəfə Qasımağa özünü ona yedirtdi:

– Ayıbdır, getmə.

– Kimdən ayıbdır? – deyə xanın oğlu soruşdu.

Məhəmməd kəndliləri göstərdi:

– O kişilərdən.

– Bıy, onlar niyə kişi olur?

– Bəs nədirlər?

– Kəndli! – deyə xanın oğlu yenə yoluna davam etdi. Oğlan kəndlilərin yanına yetişəndə Qasımağa hirslə onun ətəyindən çəkdi:

– Gəl bu tərəfdə nə qədər istəyirsən çal…

Xanın oğlu dartınıb irəli cummaq istədi. Məhəmməd vəziyyəti belə görəndə zurnanı xanın oğlunun əlindən qap-dı. Ərköyün böyümüş xan oğluna bundan böyük təhqir ola bilməzdi. O dəqiqə gözləri doldu. Pillələri yeyin-yeyin çıxa-raq atasının yanında özünü yerə vurdu. Ömründə bəlkə də oğlunu ilk dəfə bu halda görən xan əl-ayağa düşdü:

– Sənə nə oldu? Sənə nə oldu?..

– Kəndxudanın oğlanları, – deyə boğula-boğula da-nışan uşaq sözünün ardını gətirə bilmədi.

– Kəndxudanın oğlanları səni vurdu? – deyə xan gözlərini qulluqçuya ağartdı. Sonra hirslə yerindən qalxıb kəndxudaya tərəf irəlilədi. Heç bir şeydən xəbəri olmayan kəndxuda isə dəhlizdə ləzzətlə çay içirdi.

– Axmaq oğlu, axmaq, bu nə cür qoduq böyütmək-dir?! Uşaqların Əlixan ağanı döyüblər?

Hər yerdən kəndxudanın başına yumruq yağdırdılar.

– Baba, vallah mənim qoduqlarım kənddədir. – Kəndxudanın boğula-boğula dediyi bu sözləri heç kəs başa düşməsə də, xanın oğlu kəndxudanın uşaqlarında olan zur-nanı istədiyini atasına qandıra bildi. Xan tez nökərlərini ça-ğırdı:

– Bir adam gəlsin! – Pişxidmətlərdən biri tez içəri daxil oldu. – Özü ilə işiniz olmasın, qoduqlarında bir zurna var, onu alıb bura gətirin.

Nökərlər kəndxudanı sıxma-boğmaya saldılar:

– Tez ol, zurnanı ver, filan-filanşüdənin oğlu:

– Baba, and olsun mərhum Sərtibin ərvahına (xanın atasıdır) mən yanımca uşaq gətirməmişəm. Zurna nədir, zad nədir?

– Axmaq oğlu, axmaq, o yekəlikdə xan yalan danı-şır?

– Əstəğfurullah, mən elə ərz eləmədim, deyirəm, bəl-kə xan səhv eləyir. Əgər mənə inanmırsınız, bax, bu ağsaq-qallardan soruşun, qoy onlar desinlər.

Nökərlərdən biri kəndlilərin yanına gəlib soruşdu:

– Burda siz uşaq gördünüz?

Ağsaqqallardan biri dedi:

– Hə, iki oğlan uşağı Əlixan ağa ilə oynayırdı, əllə-rində də zurna vardı, çalırdılar. Elə burada idilər. Əlixan ağa çalanda uşaqlar qapıb qaçdılar.

– Vay, köpək oğlu! – deyə nökər kəkələndi. – Kənd-xuda bir dənə zurnadan ötrü utanmadan Sərtibin ərvahına da and içirdi.

Xan başını pəncərədən çıxardı:

– Gədə, füzul oğlu, füzul, bəs necə oldu?

– Qurban, kəndxuda yalan deyir ki, uşaq gətirmə-mişəm. Budur, bu kəndlilər deyir ki, onun uşaqları Əlixan ağanın əlindən o şeyi alıb qaçdılar.

– Yüyür yerin altında da olsa, o vələduznaları tap, bağırda-bağırda gətir bura!

Nökər həyət qapısına tərəf qaçdı.

Məhəmmədlə Qasımağa xanlıqdan çıxıb hənəkləşə-hənəkləşə gedirdilər. Meydana çatmamışdılar ki, nökər uşaqlara yetişdi. Ancaq geyimindən onları heç də kəndli ba-lasına oxşada bilmədi: “Bəlkə xanın qohumlarının, ya başqa xanların uşaqlarıdır – deyə əvvəlcə tərəddüd etdi. Sonra on-ların qabağına keçərək soruşdu:

– Siz indi xanlıqda idiniz?

Məhəmmədlə Qasımağa bir-birinin üzünə baxdılar. Məhəmməd yavaşdan dedi:

– Oradaydıq, nə olsun?

– O çalınan şeyi Əlixandan alıb qaçırdan hansınız-dır?

Məmməd “o mənim özümküdür” deyən kimi nökər uşaqların ikisini də yaxasından tutub dik qaldırdı: “Köpək oğlu kəndxuda, indi sənə göstərərik. Gör necə dikbaş uşaq-lar böyüdüb!”