Сократ Янович - Сьцяна

Можна сказаць, думалася Сьцяпану, што маладосьць зьяўляецца такім-жа эмбрыёнам сталасьці, як дзяцінства - юначасьці. Чалавек разьвіваецца паўтараньнем сябе ў больш складанай форме; дасягнуўшы апагэю, ён жахліва сохне, адно карэньне ягонае доўга тлее... Увайшла сакратарка. У чатырнаццаць гадзінаў - гутарка з камандзіраваным Варшавай інспэктарам. Міністэрства - насьцярожанае выкрыцьцём камбінатарскай шайкі сярод каапэратыўных будаўнікоў аднасямейных домікаў у вадным з колішніх павятовых гарадоў. Пра сваю занепакоенасць гэтым цэнтар у пятніцу паведаміў старшыню. - Чарговае падціраньне задніцы, - сказаў Сьцяпану старшыня, - ясная справа, што на наш рахунак. Ах, ярархія: мы - дзеці, а яны старыя, мы - дурненькія, бо хвалюемся, а яны, ого, галавачы!

Пазваніла Кіра. Скорагаворкаю запытала пра настрой і самаадчуванне; яшчэ пра дробязь, пра якую Сьцяпан забыўся зараз пасьля адказу на яе пытаньне; пажартавала, здаецца, наконт кажуха. (Так, праўда, на днёх запыніў Кіру зусім незнаёмы ёй мужчына й запрапанаваў, што ён адкупіць у яе кажух, штосьці за патройную цану, жонцы, якая паходзіць, казаў, з заходняга ваяводзтва, маласьнежнага, і так далей.) Няважная размова з Кірай устрывожыла Сьцяпана. Яна - ён заўважыў гэта - усё часьцей нудзілася бяз працы. Гаварыў ёй: я дапамагу табе, Кірачка. - Прыходзь хаця-б да нас у кааператыў; будуць крывіцца ў фірме, што жонка, але - няхай. - Я - на вашу працу? - Кіра - як кацяня, якому хочацца пагуляць. - Сьцяпан, гэта было-б несур'ёзна, калі-б я адседжвала прадпісаныя восем гадзінаў зь людзьмі, якім напляваць на тое, што робяць, і свой працоўны дзень пачынаюць ад чытаньня апошняй старонкі ў мясцовай газэце ды ўгавораў на брыдж. - Табе трэба дзіця, - умяшалася цешча, - нарадзіць... - Ціха, бабуся, падарую табе бусьлянятка...

Злаваўся ён на Кіру за яе - выпадковыя - грубіянствы. Брыдкаслоўе жанчыны асабліва агіднае, відавочна, таму, што гэтым дапускаецца яна самапаніжэньня, эмацыянальнага курэўства, у якім вінаваты, усё-такі, мужчына.

Інспэктар ставіў Сьцяпану ня вельмі кампэтэнтныя пытаньні. Адказаў ён на іх з тоенай усьмешкай. Справа датычыла наступнага здарэньня: у новазбудаваным пасёлку выявілася, што адзін дом зьяўляецца лішнім, нічыйным. У сувязі з тым дасьледавалі выдаткоўваньне грашовых і матэрыяльных сродкаў, але бяз вынікаў. Дом запісалі ў прыход і ўтварылі камісію дзеля прызнаньня дармовага аб'екту ўласнасьцю каапэратыву. Шыта, крыта й падклеена, - рагаталі ў камісіі; у рэстараніку «Перапёлачка» яны салідна паабедалі гуртам, заказалі каньяку. («Зладзейства ў межах дзяржавы наносіць толькі маральныя шкоды», - сьмяяліся, быццам сьвяткуючы Каляду ў вялікай сям'і.)

- Так, - інспэктар занатоўваў.

- Мы ўлічылі заўвагі камісіі, - Сьцяпан высмаркаўся ў хустачку: «Застуда, халера!» - Прынялі меры...

- Якія?

Сьцяпан расказаў нанава.

- Цяпер будзе добра.

- Слухайце, - ажывіўся той. - Ці не здаецца вам, што тут можа йснаваць сувязь са сьмерцю сакратаркі? Скажам, яна ведала такое, што...

- Не-а, - пахаладзеў Сьцяпан.

- Слухайце, дом - гэта не якіх-небудзь пяць грошай...

- Не-а.

Сьцяпан, заклаўшы рукі за сьпіну, падыйшоў да акна. Ён перш-наперш успомніў кампанейскія зборы, каб магчы ўладкавана, пасьля перадышкі, перабраць у думках цэлую гутарку, якая раптам пачала мець сэнс. Інспэктар, па сваёй далікатнасьці, не чакаў такога рэагаваньня ад Сьцяпана. Апусьціўшы зрок, ён бяздумна маляваў (на лістку з нататніка) дзівосны краявід, які нагадваў фатаздымак, зроблены мэтадам салярызацыі. Зімовы пэйзаж, ці што? Ад няёмкасьці збавіў Сьцяпана тэлефонны званок, з каапэранцкай установы.

На разьвітаньне ён падаў інспэктару руку, моцна й рухава, як тыя, у каго прыёмная поўная наведнікаў. Прамовіў да яго звычаёвую фразу, забыўшыся выйсьці з-за пісьмовага стала; ён ужо меў у іх імянное конта пасываў, якое будзе нарастаць яму з году ў год, зь месяца ў месяц (пагамоўваць яго гэтаксама нельга, як апэраваць ракавую апухліну). - Не, няма трагедыі; аднак-жа, час на высновы. Ой, сабраць памылачку да памылачкі ды прыгледзецца ім, вылучыць падабенствы, падзяліць на катэгорыі і пакарыстацца імі, узяць іх у рукі.

- Зноў піў! - Кіра, каторагасьці дня. - Прыходзіш дамоў, як чмель. Калі гэта скончыцца, га? - крычала яна й скардзілася.

- Разумееш, Кіра, людзі патрабуюць цеплыні... Ну, праўда, затрымаліся мы пасьля працы, купілі бутэльку, выпілі. Пагаварылі ад шчырага сэрца. Чалавек, калі выгаварыцца, лепшы, ведаеш... А ты, Кірачка, сварыся, сварыся на мяне...