Сократ Янович - Сьцяна

«Вераб'і выпілі мак», - падумаў ён пра кампанію. Наглядаючы на працягу гадоў, як маладыя лыселі і закругляліся, вырошчваючы лапухі страху, у якіх хаваліся перад нечым, паводле іх - магутным, Сьцяпан усё-такі ўсьміхаўся, згадваючы гаспадыню, што страціла загонік маку ў прыгараднай Багноўцы, пакуль не дачнай, з прыгноеным паветрам, побач заплылога дрыгвою азерца з уцалелай кучмою трысьнягу, увосень, у незабыўную пару з туманцамі над ляшчынавай гушчавінкай. Супрацоўнікі - ён бачыў гэта - зіркалі за малюткімі аказіямі й расьпіваліся ад ня менш мялюткай нездаволенасьці. Раструшвалі камплімэнты. Сьцяпана гэта зацікаўляла. Ён зьбіраўся паперарабляць іх у арлоў! Мізэрныя яны, хіба, па сваёй віне? Умовы ствараюць кожнага такім, якім ёсьць. Калі бухгальтар прыгаворваў Сьцяпану - адважваўся - наконт удалага пачатку жыцьця, дык меў ён, вядома, на ўвазе сувязі цесьця, тое, што ён, малады, зьявіўся на першай працы з пакетам акцыяў на давер, без барацьбы. Скочыў, адразу, у важнецкасьць. Калі зло ўкарочвае людзей да памераў марноты, дык яно вельмі памылілася не ў сваю карысьць, надзяліўшы мяне гэтак выдатна спрыяльнай акалічнасьцю, як нераскансьпіраванасьць сярод клікі, - ціха іранізаваў, з салодкай помсьлівасьцю, Сьцяпан. Яно слабамоцнае, як дзіця, калі адабраць яму інструменты грамадзкасьці, якімі цешыцца, бы цацкамі... Са сваімі думкамі быў ён дзяўчынай у васемнаццаць гадоў, калі хапае ёй намоўнікаў. Штосьці з таго засталося ў ім і - Сьцяпан ведаў - няма чаго шкадаваць: наіўнасць робіць перажытае прыгожым, хвалюючым. Розум - забываецца. Трывае ў памяці безабароннае, такое, чаго не падменіш, не адбудуеш упэўненай далоняю, беспамылковым разьлікам.

Можна задумоўвацца над непаўторнасьцю развагі. Яна, відавочна, зьяўляецца чымсьці пасярэднім паміж інтэлектам і эмоцыяй, паміж тым, з чым мы нараджаемся, і тым, што мы сабе здабываем або чым нас надзяляюць. Два галоўныя элемэнты той цэласьці, зь якой мы атоесамліваемся (не абавязкова сьвядома).

Сьцяпану прыйшліся да спадобы кампаніі, хмельныя сьлёзы. Выпіўкі ад няўдачаў. Балбатлівыя хвалюнствы. Ствараньне рэчаіснасьцяў не на ўласны ўжытак, супольнасьцяў дзеля нічога. Узьнікаюць яны, бы адліга, ад кропелькаў. Пасварыўся з жонкай. Той. Ляпнуў лішняе начальству. Ён. Правароніў справу. Іншы. А хтосьці - залез у недазволенае. І, бы тыя птушкі ў вырай, зьлятаюцца ўсе пад канец працы, кожны са сваёй тугою. І разам лягчэй ім.

Разьвітваюцца яны да поўначы. У разаспаных завулках, пад брэх сабакаў, што ўнюхалі падзею.

- Сьцяпан, дарагі, твая прамова на агульным сходзе, хачу табе сказаць, нарабіла злосьці ва ўправе. Але, нічога, яны маўчаць... Ведаюць, што ў цябе ёсьць «плечы»! Мы сядзелі ззаду й слухалі, як ты лупіў іх праўдай па сьлепнякох. Думалі сабе: во, знайшоўся чалавек, які ня мусіць падлізвацца, нікому!

- Сьцяпан, дружа, кажу табе: часамі даволі раз упасьці, каб усё жыцьцё прахадзіць на каленях. Паглядзі на нас, паабіватых. Мы ня просім ласкі сабе, не... Баімося за цябе, Сьцяпан! Баімося, шчыра кажу табе. Ступай ты так, каб не наступіць на міну. Між намі кажучы, і няхай гэта застанецца паміж намі, ты, Сьцяпан, шчыруеш з гэтым крыкуном і, мабыць, ня ведаеш, што старшыня хрысьціў яму сына... Га? Вось, бачыш. Сам ты не спадзяваўся, як падстаўляюць, ну, даілкі...

- Сьцяпан, я ня зычу табе, каб ты пашкадаваў таго, што твая галава толькі прышытая да чалавечага цела! Я, ведаеш, часам хацеў-бы мець цела, скажам, быка, каб рагамі... Або зьмяі.

- Сьцяпан, жывем, бо трэба.

Не чакалі адказу. Ніколі не чакалі яны адказу. Выгаварыўшыся, маўчалі, нешта суцішваючы ў сабе, і, нядбайна падаючы рукі, разыходзіліся. Ці то сарамліва, ці то з набалелым у грудзях. Назаўтра адчувалі яны сябе нармальна, таму Сьцяпан набіраўся пераконанасьці ў тым, што час ад часу ўдзельнічае ён у дзіўнай гульні ў дачаснасьць, часовасьць; у трэнінгу чагосьці незвычайна сур'ёзнага. А яно так не было.

Інакш і не магло быць. Трэба перайсьці цераз маладосьць, каб наблізіцца да ўскраіны, ад якой прасьціраюцца далягляды, не прадчуваныя. У далёкую вясну, у разводзьдзе, якое не паўтарылася, дзесьці за вадапомпай, што стаіць на Петрашоўскай гары, відушчай, Сьцяпулёк хадзіў з бандачкай аднагодкаў па прыдарожных равох і лавіў залацістых карасёў, вылузваючы іх з удзірванелых ямінак каля тэлеграфных слупоў, цешыўся, паказваў рыбкі сябрукам, біўся зь імі, калі яны наважыліся адабраць яму іх, чароўна падобных да мамінай брошкі, захоўванай у шуфлядцы начнога століка, у спальні з ружовымі сьценамі ды зь немалым партрэтам дзеда. Калі ён нарэшце вярнуўся дамоў, у адвячорак, забалочаны, абцякаючы вадою, маці крычала, аж выкрычаўшыся, прыгледзелася іскрыстаму шчасьцю сына ды зьдзівілася. - Дзе ты іх знайшоў? Не махлюй мне, што ў рове ля дарогі налавіў рыбак! Лепш прызнайся, што вы сядзелі на рэчцы! Патопіцеся там! Скажу я бацьку... (Адзеньне трэба было памыць, і то ў трох водах. А самому - грэцца за печкай, уціснуўшыся ў куток, каб не паказвацца. І дзівіцца, да прыступу дрымотаў: адкуль узяліся карасі пад гарою!?)