Владимир Шитик - Апошняя арбіта

Павел падумаў, што, напэўна, нейкі марсіянскі віхор выдыхнуў на стапяцідзесяцікіламетровую вышыню і тузануў па дарозе іх карабель. Ён разумеў, што гэта неверагодна, аднак іншага тлумачэння не знаходзіў.

Бурмакоў, выслухаўшы справаздачу Паўла аб вахце, уважліва прагледзеў усе запісы сістэм кіравання «Набатам». Але і ён не змог сказаць што-небудзь пэўнае. Тым болей што новых штуршкоў не было, хаця карабель пасля таго зрабіў шэсць віткоў вакол Марса.

— Будзем лічыць гэта першай загадкай ваяўнічага суседа Зямлі,— сказаў ён Паўлу.

— А што застаецца?

— Чакаць,— бесклапотна заявіў Віця.— Калі гэта не выпадак, то абавязкова паўторыцца.

— Мудрэц! — Павел ускудлачыў юнаку галаву.

— Не такая ўжо благая парада,— усміхнуўся капітан.— Нам сапраўды трэба набірацца цярпення.

Зрэшты, надаваць вялікае значэнне гэтаму, амаль непрыкметнаму штуршку, адзначанаму толькі чуйнымі апаратамі, падстаў не было. I Павел хутка перастаў думаць пра яго — надышла пара высадкі на Марс.

Раён першага знаёмства з планетай выклікаў у Паўла дваістае пачуццё. 3 аднаго боку, натуральную цікавасць чалавека да чужой планеты, з другога — нейкую расчараванасць, падман у спадзяваннях. Пад «Набатам» былі суровыя мёртвыя абсягі. У душы Павел быў больш рэалістам, чым летуценнікам. I ад гэтага першага прылёту чалавека на Марс хацеў мець здабыткі не толькі маральнага плана, а і канкрэтнага прыкладнога прызначэння. Ён не хаваў сваіх поглядаў, і Бурмакоў, паказваючы яму на экране чарговы кратэр, падобны на дзесяткі папярэдніх, жартаваў:

— Павел Канстанцінавіч, глядзіце, якія зубцы. Як на сценах сярэдневяковай крэпасці.

— Не хапае толькі байніц,— бурчаў Гушча.

— I марсіян за імі,— Сцяпан Васільевіч у гэтыя дні быў вельмі вясёлым, гатовым жартаваць бясконца.— На планеце забудзецеся на ўсе свае расчараванні.

Гушча і сам разумее, што занадта ные, і вінавата пасміхаецца.

— А вунь славутая Нікс Алімпіка,— Сцяпан Васільевіч пераводзіць размову на іншае. Падстава для гэтага слушная. 3 левага боку насустрач караблю наплывае яркая марсіянская вобласць — Снягі Алімпіка.— Праўда, паэтычна?

— Такі гігант патрабуе, бадай, прозы,— дух супярэчлівасці не пакідае Паўла,— Пяцьсот кіламетраў даўжыні!

— Хацеў бы я пабываць на гэтай гары,— Бурмакоў у думках ужо там, і яго вочы па-маладому іскрацца.

— У чым справа?

— Марс вялікі,— з жалем паківаў ён галавой,— усё не абдымеш.

II

Надыходзіў апошні, дзесяты дзень разведвальнага аблёту Марса. Усё, што трэба было зрабіць, рыхтуючыся да высадкі, касманаўты зрабілі. Сцены кают-кампаніі былі абвешаны здымкамі планеты. Каляровыя фатаграфіі даволі дакладна перадавалі асаблівасці прыроды. Марс па-ранейшаму выглядаў даволі панылым, аднастайным. Але ён ужо стаў аб’ектам непасрэднага вывучэння, і гэта змяніла адносіны касманаўтаў да яго. Яны прыглядаліся да фатаграфій з зацікаўленасцю даследчыкаў. I хаця Павел з Віцем зусім нядаўна сцвярджалі, што ўсё роўна, дзе высаджвацца, цяпер раптам захваляваліся, не маглі спыніць выбар на якім-небудзь пэўным месцы. Бо, акрамя запланаванага перад палётам возера Сонца, яны павінны былі намеціць для сябе яшчэ два раёны.

Бурмакоў не прыспешваў таварышаў, бо не толькі разумеў іх, а і сам адчуваў сябе, як на раздарожжы.

I вось «Набат», змяніўшы арбіту, нерухома павіс над заходняй часткай возера Сонца. Пад караблём раскінулася вялізная раўніна, і толькі далёка на поўначы да яе падступала невысокая горная града.

Усхваляваны Бурмакоў, сабраўшы экіпаж, урачыста прамовіў:

— Павел Канстанцінавіч, прымайце абавязкі капітана!

Яшчэ на Зямлі было вырашана, што першым на Марс адправіцца самы вопытны — Бурмакоў. Павел разумеў, што гэта правільна. I ўсё-такі ледзь утрымаўся, каб не папрасіць Сцяпана Васільевіча памяняцца з ім. Не, ён не думаў пра лаўры чалавека, якому выпаў гонар быць на Марсе першым. Яго непакоіла іншае. Што там чакае касманаўта, прадказаць немагчыма. Дык хай бы праверку на небяспеку зрабіў ён, Гушча, чыё жыццё не такое цэннае для чалавецтва, як Бурмакова. Але ён быў дысцыплінаваны і, устаўшы, коратка адказаў:

— Слухаю!

На першы раз Бурмакоў не ставіў перад сабой вялікай задачы. Рашыў праляцець кіламетраў дзвесце над мясцовасцю, якая ўмоўна прымаецца за граніцу возера Сонца і пустыні, і над вусцем канала Нектар павярнуць назад. Але вяртацца не ранейшым шляхам, а напрасткі.

— Дзейнічайце, Павел Канстанцінавіч.