Isaac Asimov: De Blote Zon

Tenslotte kon men niet van hem houden als van een vriend, van deze Daneel Olivaw, die helemaal geen mens was, maar een robot.

De robot die er zozeer als een mens uitzag zei: ‘Ik heb verzocht een robot-bestuurd grondvoertuig per luchtkoker met het schip te verbinden…’

Baley fronste zijn wenkbrauwen. ‘Een luchtkoker?’

‘Ja. Het is een gewone methode die vaak in de ruimte * wordt toegepast om personeel en materiaal van het ene toestel in het andere te laten komen zonder dat het nodig is een speciale uitrusting tegen de luchtledigheid te gebruiken. Het schijnt dat jij daar niet bekend mee bent.’

‘Nee,’ zei Baley, ‘maar ik kan het me voorstellen.’

‘Het is natuurlijk tamelijk ingewikkeld om zoiets tussen een ruimteschip en een grondvoertuig aan te brengen maar ik heb er om verzocht. Gelukkig heeft de missie die jij en ik moeten uitvoeren een hoge prioriteit. Moeilijkheden worden snel uit de weg geruimd.’

‘Ben jij ook aan die moordzaak gezet?’

‘Ben je daarover niet ingelicht? Het spijt me dat ik het jou niet meteen verteld heb.’ Natuurlijk was er geen spoor van spijt te bespeuren in het volmaakte gezicht van de robot. ‘Het was dr. Han Fastolfe, die je ontmoet hebt bij onze vorige samenwerking op Aarde en die je je hopelijk herinnert, die jou het eerst voorstelde als een geschikte onderzoeker in deze zaak. Hij stelde als voorwaarde dat ik opnieuw zou worden aangewezen om met je samen te werken.’ Baley glimlachte. Dr. Fastolfe was een inboorling van Aurora en Aurora was de machtigste van de Buitenwerelden. Kennelijk legde het advies van een Auroraan gewicht in de schaal.

Baley zei: ‘Laat een team dat het goed doet intact, he?’ (De eerste opgetogenheid om Daneels verschijning was aan het vervagen en het holle gevoel in Baley’s maag kwam terug.) ‘Ik weet niet of hij precies die gedachte heeft gehad, Partner Elijah. Uit de orders die hij me gaf zou ik opmaken dat hij er belang bij had iemand met jou samen te laten werken die ervaring had met jouw wereld en die bijgevolg jouw eigenaardigheden zou kennen.’

‘Eigenaardigheden!’ Baley fronste zijn wenkbrauwen en voelde zich beledigd. Het was een uitdrukking waar hij geen prijs op stelde in verband met zichzelf. ‘Zodat ik voor de luchtkoker zou kunnen zorgen, bijvoorbeeld. Ik ben op de hoogte van jouw afkeer van open ruimten als een gevolg van je opvoeding in de Steden op Aarde.’ Misschien kwam het omdat hij ‘eigenaardig’ was genoemd, het gevoel dat hij over moest gaan tot de aanval om niet de mindere van een machine te worden, dat Baley er toe bracht om abrupt van onderwerp te veranderen. Misschien was het omdat hij er zich zijn leven lang in getraind had geen enkele logische tegenstrijdigheid te laten lopen. Hij zei: ‘Er was aan boord een robot belast met de zorg voor mij; een robot’ (hier kwam een tikje kwaadaardigheid aan de oppervlakte) ‘die er als een robot uitziet. Weet je dat?’

‘Ik heb hem gesproken voor ik aan boord kwam.’

‘Hoe wordt hij aangeduid? Hoe krijg ik contact met hem?’

‘Het is R-2475. Het is op Solarie de gewoonte alleen serienummers voor robots te gebruiken.’ Daneels kalme ogen vlogen lang het bedieningspaneel bij de deur. ‘Dit contact roept hem hier.’ Baley keek zelf naar het paneel en, omdat het door Daneel aangewezen contact met RX was gemerkt, was het niet moeilijk te vinden. Baley legde er een vinger op en binnen de minuut kwam de robot, die er als een robot uitzag, binnen.

Baley zei: ‘Jij bent RX-2475 ‘Jawel, meneer.’

‘Je hebt me verteld dat er iemand zou komen om me af te halen van het schip. Bedoelde je hem?’ Baley wees naar Daneel.

De ogen van de twee robots ontmoetten elkaar. RX-2475 zei: ‘Volgens zijn papieren moest hij degene zijn die u af zou halen.’

‘Is je van tevoren iets anders over hem verteld dan hoe zijn papieren moesten luiden? Heb je een beschrijving van hem gekregen?’

‘Nee meneer. Maar zijn naam is mij wel genoemd.’

‘Wie heeft je dat allemaal verteld?’

‘De kapitein van het schip, meneer.’

‘En dat is een Solarier?’

‘Jawel, meneer.’

Baley likte zijn lippen. De volgende vraag zou uitsluitsel geven.

Hij zei: ‘Wat is jou als naam genoemd van diegene die je te verwachten had?’

RX-2475 zei: ‘Daneel Olivaw, meneer.’

‘Goed, jongen! Je kunt je gang gaan.’

Hij maakte de robotische buiging en daarna het scherpe rechtsomkeert. RX-2475 ging de kamer uit. Baley keek naar zijn partner en zei peinzend: ‘Je houdt iets voor me achter, Daneel.’

‘In welk opzicht, Partner Elijah?’ vroeg Daneel. ‘Toen ik zonet met je stond te praten herinnerde ik me iets geks. Toen RX-2475 me vertelde dat ik afgehaald zou worden zei hij dat er iemand voor mij zou zijn. Dat herinner ik me heel goed.’

Daneel luisterde rustig en zei niets.

Baley ging verder: ‘Ik dacht dat de robot zich misschien vergist had. Ik dacht dat er misschien inderdaad een mens zou zijn aangewezen om mij af te halen en dat die later door jou werd vervangen, terwijl RX-2475 niet op de hoogte werd gebracht van die verandering. Maar je hebt net gehoord dat ik dat controleerde, hem is verteld welke papieren je bij je zou hebben en hoe je heette. Maar dat was immers niet je volledige naam die hem genoemd werd, Daneel?’

‘Inderdaad, hij heeft niet mijn volledige naam opgekregen,’ gaf Daneel toe.

‘Jij heet niet Daneel Olivaw, maar immers R. Daneel Olivaw? Of, voluit, Robot Daneel Olivaw.’

‘Dat is helemaal juist, Partner Elijah.’

‘Waaruit volgt dat RX-2475 niet verteld is dat je een robot bent. Hem werd gesuggereerd dat je een mens bent. Dat je zo op een mens lijkt maakt zo’n maskerade mogelijk.’

‘Daar heb ik niets tegenin te brengen.’

‘Laten we dan eens verder kijken.’ Baley voelde hoe een soort wilde vreugde in hem begon te ontstaan. Hij was iets op het spoor. Veel kon het niet zijn, maar dit uiteenrafelen was iets waar hij goed in was. Goed genoeg om de halve ruimte te moeten oversteken om het te doen. Hij zei: ‘Waarom zou iemand zo’n stakker van een robot voor de gek willen houden? Voor die robot maakt het geen verschil of je een mens of een robot bent. Hij voert zijn opdrachten toch wel uit. Waaruit redelijkerwijs afgeleid mag worden dat de Solarische kapitein die de robot op de hoogte stelde en dat de Solarische autoriteiten die hem op zijn beurt op de hoogte stelden zelf niet wisten dat je een robot was. Zoals ik al zei, dit is een mogelijke conclusie, maar misschien niet de enig mogelijke. Is mijn gevolgtrekking juist?’

‘Ik geloof van wel.’

‘Goed dan. Goed gegokt. Maar waarom? Dr. Han Fastolfe beveelt jou aan als mijn partner en laat de Solariers denken dat je een mens bent. Is dat niet gevaarlijk? Als de Solariers het ontdekken worden ze misschien nogal kwaad. Waarom is dit gebeurd?’

De humanoide robot zei: ‘Het werd mij als volgt verklaard, Partner Elijah. Jouw associatie met een mens van de Buitenwerelden zou jouw status in de ogen van de Solariers verhogen. Jouw associatie met een robot zou hem verlagen. Omdat ik jou kende en goed met je kon samenwerken lag het voor de hand de Solariers mij als mens te laten accepteren zonder ze werkelijk te bedriegen met een nadrukkelijke verklaring daarover.’

Baley geloofde het niet. Zo’n consideratie met de gevoelens van een Aardebewoner ging een Kosmiet niet vlot af, zelfs niet als hij zo verlicht was als Fastolfe. Hij overwoog een alternatief en zei: ‘Staan de Solariers goed bekend in de Buitenwerelden om hun robotproductie?’

‘Ik ben blij,’ zei Daneel, ‘dat je bent ingelicht over de interne economie van Solarie.’

‘Helemaal niet,’ zei Baley, ‘ik geloof dat ik weet hoe je Solarie moet spellen en daarmee houdt het zo ongeveer op.’

‘Dan zie ik niet in hoe je erbij kwam om dat te vragen, want je was zeer ter zake. Je hebt de spijker op zijn kop geslagen. Mijn informatievoorraad omvat het feit dat van alle vijftig Buitenwerelden Solarie verreweg het best bekend staat om de verscheidenheid en de voortreffelijkheid van de robotmodellen die het produceert. Het exporteert gespecialiseerde modellen naar alle andere Buitenwerelden.’ Baley knikte met een grimmige voldoening. Natuurlijk kon Daneel geen intuitieve gedachtesprong volgen die gebaseerd was op een menselijke zwakheid. En Baley voelde zich ook niet verplicht om het hem uit te leggen. Als Solarie de wereld-expert in robotiek zou blijken te zijn zouden dr. Han Fastolfe en zijn medewerkers wel eens zuiver persoonlijke en zeer menselijke motieven kunnen hebben voor het demonstreren van hun eigen prijsrobot. Het zou totaal niets te maken hoeven te hebben met de veiligheid of de gevoelens van een Aardebewoner.