Isaac Asimov - De Blote Zon

En nu was Baley weer alleen met Daneel. Hij zei: ‘Goed, Daneel, ik ben niet helemaal gek.’

‘Dat heb ik ook nooit van je gedacht, Partner Elijah.’

‘Vertel me dan maar eens waarom je zei dat er geen moordwapen is gevonden op de plaats van de misdaad. In wat er tot nu toe vaststaat, in wat we tot nu toe gehoord hebben is niets dat zo’n conclusie rechtvaardigt.’

‘Je hebt gelijk. Ik beschik over extra inlichtingen die jij nog niet hebt.’

‘Dat dacht ik al. Wat voor?’

‘Agent Gruer zei dat hij een kopie van het verslag van hun eigen onderzoek zou sturen. Ik heb die kopie. Hij kwam deze morgen aan.’

‘Waarom heb je hem mij niet laten zien?’

‘Ik dacht dat het misschien zinvoller zou zijn als jij je eigen onderzoek, tenminste in het beginstadium, volgens je eigen inzichten zou uitvoeren, zonder bevooroordeeld te zijn door de conclusies van andere mensen die, naar ze zelf toegeven, geen bevredigende oplossing hebben kunnen vinden. Omdat ik dacht dat mijn eigen logische processen wel eens beinvloed zouden kunnen zijn door die conclusies heb ik ook geen bijdrage geleverd aan de discussie.’ Logische processen!! Ongevraagd doemde er in Baley’s hoofd een flard op van een gesprek dat hij eens met een roboticus had gehad. Een robot, had de man gezegd, is logisch maar niet redelijk.

Hij zei: ‘Aan het eind heb je je in de discussie gemengd.’

‘Dat is waar, Partner Elijah, maar alleen omdat ik toen een onafhankelijke bevestiging had gekregen van de verdenkingen van Agent Gruer.’

‘Wat voor onafhankelijke bevestiging?’

‘Een die kon worden afgeleid uit mevrouw Delmarre’s eigen gedrag.’

‘Kom ter, Daneel.’

‘Als de dame schuldig was en zou willen proberen haar eigen onschuld te bewijzen, dan zou het voor haar zin hebben om de rechercheur die aan haar zaak werkt in haar onschuld te doen geloven.’

‘En?’

‘Als zij zijn oordeel kon beinvloeden door een zwakheid van hem te bespelen zou zij dat kunnen doen, nietwaar?’

‘Theoretisch gezien, ja.’

‘Helemaal niet,’ was het rustige antwoord. ‘Je hebt denk ik wel opgemerkt dat zij haar hele aandacht volledig op jou concentreerde.’

‘Ik deed het woord,’ zei Baley.

‘Vanaf het begin was haar aandacht op jou gevestigd; zelfs voor zij kon vermoeden dat jij het woord zou voeren. Logisch gezien zou men zelfs denken dat zij van mij, als Auroraan, verwachtte dat ik de leiding van het onderzoek zou hebben. Toch concentreerde zij zich op jou.’

‘En wat leidt je daaruit af?’

‘Dat zij haar hoop op jou had gevestigd, Partner Elijah. Jij was de Aardebewoner.’

‘Nou en?’

‘Zij had de Aarde bestudeerd. Dat liet ze meer dan eens doorschemeren. Zij wist waar ik het over had toen ik haar meteen in het begin vroeg het daglicht buiten te sluiten. Zij deed niet verbaasd, of, alsof zij het niet begreep, zoals ze zeker wel zou hebben gedaan als zij niets had geweten van de levensomstandigheden op Aarde.’

‘En?’

‘Het is niet onredelijk te veronderstellen dat zij, bij het bestuderen van de Aarde, een zwakheid van de Aardebewoners heeft ontdekt. Ze moet geweten hebben van het naaktheidtaboe en van het effect dat haar naaktheid op een Aardebewoner moet hebben.’

‘Zij… zij legde uit hoe dat zat met kijken…’

‘Dat is zo. Maar kwam het jou voor als volledig overtuigend? Tweemaal liet ze zich zien in een toestand van, was jij zou beschouwen als onwelvoeglijke kledij…’

‘Je concludeert,’ zei Baley, ‘dat zij mij probeerde te verleiden. Ja?’

‘Je verleiden tot het innemen van een andere houding dan die van je professionele onpersoonlijkheid. Zo lijkt het me. En hoewel ik de menselijke reacties op prikkels niet uit eigen ervaring ken, leid ik af uit wat er in mijn instructieschema’s is gestopt dat de dame aan alle redelijke normen van lichamelijke aantrekkelijkheid voldoet. Uit jouw gedrag leidde ik bovendien af dat jij dat besefte en dat haar verschijning jouw goedkeuring kon wegdragen. Het komt me zelfs voor dat mevrouw Delmarre gelijk had met te denken dat haar gedrag jou gunstig zou stemmen ten opzichte van haar.’

‘Hoor nou eens,’ zei Baley ongemakkelijk, ‘afgezien van het effect dat ze misschien op mij heeft gehad ben ik nog steeds een vertegenwoordiger van de wet die in het volledige bezit is van zijn gevoel voor beroepsethiek. Haal je daar maar niets over in je hoofd. Laat me nu dat rapport maar eens Zwijgend las Baley het rapport door. Nadat hij uitgelezen was begon hij opnieuw en las het nog een keer. ‘Dat is nieuw voor mij,’ zei hij. ‘De robot.’ Daneel Olivaw knikte.

Peinzend zei Baley: ‘Zij heeft het er niet over gehad.’ Daneel zei: ‘Je hebt de verkeerde vraag gesteld. Je vroeg of zij alleen was toen zij het lichaam vond. Je vroeg of er nog iemand anders aanwezig was op de plaats van de moord. Een robot is niet ‘iemand anders’.’

Baley knikte. Als hij zelf een verdachte zou zijn en als hem zou worden gevraagd of er nog iemand op de plaats van de misdaad was geweest zou het ook nauwelijks bij hem opkomen om te zeggen: ‘Behalve deze tafel niemand.’ Hij zei: ‘Ik neem aan dat ik had moeten vragen of er ook robots aanwezig waren?’ (Verdomme, wat voor vragen moet je uberhaupt stellen op een vreemde wereld?) Hij zei: ‘Hoeveel is de verklaring van een robot waard, Daneel?’

‘Wat bedoel je?’

‘Kan een robot getuige zijn op Solarie? Kan hij bewijs leveren?’

‘Waarom zou je daaraan twijfelen?’

‘Een robot is geen mens, Daneel. Op Aarde kan hij geen getuige zijn in de zin van de wet.’

‘En een voetafdruk wel, Partner Elijah, hoewel dat nog veel minder menselijk is dan een robot. De positie die jouw planeet in dit opzicht inneemt is onlogisch. Op Solarie is robotisch bewijsmateriaal, als het er is, toegestaan.’ Baley trok dat niet in twijfel. Hij liet zijn kin op de knokkels van een hand rusten en overdacht de kwestie van die robot. In haar paniek had Gladia Delmarre, terwijl ze bij het lichaam van haar man stond, robots laten komen. Toen ze kwamen was zij buiten bewustzijn.

Volgens de robots hadden zij haar samen met het lijk gevonden. En er was nog iemand geweest; een robot. Die robot was niet opgeroepen; hij was er al geweest. Het was geen lid van de gewone staf. Geen enkele robot had hem ooit eerder gezien en wist iets van zijn functie af of zijn plaatsing.

Van de robot in kwestie kon men al evenmin iets gewaarworden. Hij functioneerde niet meer. Toen hij gevonden was waren zijn bewegingen ongecoordineerd, evenals, kennelijk, het functioneren van zijn positronisch brein. Hij kon geen enkele van de juiste reacties geven, verbaal of mechanisch, en werd na een uitputtend onderzoek door een robotische deskundige tot total loss verklaard. Zijn enige activiteit die nog een spoor van samenhang vertoonde was het voortdurend herhalen van ‘Je vermoordt me… je vermoordt me… je vermoordt me…’ Geen enkel wapen dat mogelijk gebruikt kon zijn om de schedel van de overledene te verbrijzelen werd gevonden. Plotseling zei Baley: ‘Ik ga wat eten, Daneel, en dan moeten we Agent Gruer weer zien — of, in elk geval, bekijken.’

Hannis Gruer was nog aan het eten toen het contact gemaakt werd. Hij at langzaam en koos iedere hap zorgvuldig uit een grote verscheidenheid van schotels waar hij gespannen naar keek, alsof hij op zoek was naar een verborgen combinatie die hem het meest zou bevredigen. Baley dacht: Misschien is hij wel een paar eeuwen oud en gaat het eten hem een beetje vervelen.

Gruer zei: ‘Dag heren, U hebt, geloof ik, ons rapport ontvangen.’ Zijn kale hoofd glom toen hij over de tafel leunde om een lekker hapje te pakken.

‘Ja. We hebben ook een interessant gesprek met mevrouw Delmarre gehad,’ zei Baley.

‘Mooi, mooi,’ zei Gruer. ‘En hebt u al een conclusie kunnen trekken?’