Станiслаў Лем - Салярыс

Снаўт хiхiкнуў, нiбыта меў асалоду ад маёй разгубленасцi, але адразу ж стаў сур’ёзны.

— Не, не, — прамармытаў ён, — i так хапае ўсяго, аж занадта… Вiдаць, адрозненняў значна больш, але я ведаю адно: i мяне i цябе можна забiць.

— А iх нельга?

— Нават не спрабуй. Страшны малюнак!

— Нiчым?

— Не ведаю. Ва ўсякiм выпадку iх нельга нi атруцiць, нi зарэзаць, нi задушыць…

— А калi атамным раскiдальнiкам прамянёў?

— А ты здолеў бы?

— Не ведаю. Калi лiчыць, што яны не людзi…

— У пэўным сэнсе яны людзi. Суб’ектыўна яны людзi. Яны не разумеюць сэнсу… свайго… паходжання. Ты, вiдаць, заўважыў гэта?

— Так, заўважыў. Але… якi гэта мае выгляд?

— Яны рэгенеруюць у неверагодным тэмпе. У немажлiвым тэмпе, проста на вачах, павер мне, i зноў пачынаюць паводзiць сябе як… як…

— Як?

— Як iх вобразы, якiя жывуць у нашай памяцi, на аснове якой…

— Так, гэта праўда, — згадзiўся я.

На маiх абгарэлых шчоках раставала мазь i капала на рукi. Я не звяртаў на гэта ўвагi.

— А Гiбарыян ведаў?.. — нечакана спытаўся я.

Снаўт зiрнуў на мяне ўважлiва.

— Цi ведаў ён тое, што i мы?

— Ага.

— Я амаль што ўпэўнены.

— Адкуль ты ведаеш? Ён табе казаў?

— Не. Але я знайшоў у яго адну кнiгу…

— «Малы Апокрыф»?! — закрычаў я i сарваўся з месца.

— Так. А адкуль ты ведаеш? — занепакоена спытаўся Снаўт i вылупiўся на мяне.

Я адмоўна пакiваў галавой.

— Не хвалюйся. Ты ж бачыш, што я апечаны i зусiм не рэгенерую, — супакоiў я. — Ведаеш, ён пакiнуў мне пiсьмо. Яно было ў кабiне.

— Гэта праўда?! Пiсьмо? Што ў iм напiсана?

— Не надта шмат. Гэта хутчэй запiска, а не пiсьмо. Бiблiяграфiчная даведка да «Салярыстычнага дадатку» i да гэтага «Апокрыфа». Што гэта такое?

— Даўняя гiсторыя. Мо яна нам што-небудзь дасць. Трымай.

Снаўт дастаў з кiшэнi тоненькую кнiгу ў скураным пераплёце з патрапанымi вугалкамi i працягнуў мне.

— А Сарторыус?.. — спытаўся я, хаваючы кнiгу.

— Што Сарторыус? У такой сiтуацыi кожны паводзiць сябе як… умее. Ён iмкнецца трымацца нармальна, для яго гэта азначае — афiцыйна.

— Ну, ты ведаеш!

— Але ж гэта так. Я аднойчы трапiў з iм у сiтуацыю, падрабязнасцi якой не маюць асаблiвага значэння, дастаткова сказаць, што ў нас на восем чалавек засталося пяцьсот кiлаграмаў кiслароду. Адзiн за адным пакiдалi мы свае звыклыя штодзённыя заняткi, у рэшце рэшт мы ўсе хадзiлi няголеныя, толькi ён галiўся, чысцiў туфлi. Такi ўжо ён чалавек. Вядома, што б зараз нi зрабiў Сарторыус, усё будзе або прытворствам, або камедыяй, або злачынствам.

— Злачынствам?

— Ну няхай не злачынствам. Можна прыдумаць якое-небудзь iншае слова. Напрыклад, «рэактыўны развод». Падабаецца?

— Ты вельмi дасцiпны, — прамовiў я.

— А ты хацеў, каб я плакаў? Прапануй што-небудзь сам.

— Ат, не чапай ты мяне.

— Не, я сур’ёзна: ты ведаеш цяпер амаль тое, што i я. У цябе ёсць якi-небудзь план?

— Якi там план? Я не ўяўляю, што буду рабiць, калi… зноў з’явiцца. Павiнна ж з’явiцца?

— Вiдаць, павiнна.

— А як яны трапляюць на Станцыю, Станцыя ж зачынена герметычна? А мо абшыўка…

Снаўт пакруцiў галавой.

— Справа не ў абшыўцы. Не маю паняцця як. Часцей госцi з’яўляюцца, калi прачынаешся, але ж час ад часу трэба i паспаць.

— А калi замкнуцца?

— Дапамагае не вельмi доўга. Ёсць iншыя спосабы… сам ведаеш якiя.

Снаўт устаў. Я таксама.

— Паслухай, Снаўт… Ты гатовы лiквiдаваць Станцыю, але хочаш, каб такая прапанова зыходзiла ад мяне?

Снаўт пакруцiў галавой:

— Усё не так проста. Вядома, мы заўсёды можам уцячы, хоць бы на Сатэлоiд, i адтуль падаць сiгнал SOS. Нас палiчаць, вядома, вар’ятамi — якi-небудзь санаторый на Зямлi, аж да той пары, пакуль усе мы спакойна не адмовiмся ад сваiх слоў, - бо здараюцца ж выпадкi масавага псiхозу на гэткiх iзаляваных участках… Гэта было б не сама горшае. Сад, цiшыня, белыя пакоi, прагулкi з санiтарамi…

Снаўт гаварыў надзвычай сур’ёзна, трымаючы рукi ў кiшэнях, уперыўшыся невiдушчымi вачыма ў кут. Чырвонае сонца ўжо схавалася за гарызонтам, i грывастыя хвалi Акiяна пераплавiлiся ў чарнiльную пустыню. Неба палымнела. Над гэтым двухколерным, невыразна змрочным пейзажам плылi воблакi з лiловымi берагамi.

— Ты хочаш уцячы? Хочаш? Цi пакуль што не?

Снаўт усмiхнуўся:

— Нязломны заваёўнiк… ты яшчэ не ўсё пакаштаваў, iначай ты не прыставаў бы. Справа не ў тым, чаго я хачу, а ў тым, якая ёсць магчымасць.

— Якая магчымасць?

— Не ведаю.

— Значыць, застаёмся тут? Ты думаеш, мы знойдзем спосаб…

Снаўт зiрнуў на мяне, хударлявы, з маршчынiстым тварам, на якiм лушчылася скура.