Станiслаў Лем - Салярыс

— Трэба будзе ў сувязi з гэтым выканаць усе фармальнасцi… ведаеш…

— Праўда?

Ён павярнуўся i зiрнуў на мяне нiбыта шалёны. Не магу сцвярджаць, што я знарок стараўся вывесцi яго з раўнавагi, але нiчога не разумеючы ў гульнi, якая тут распачалася, я мусiў быць стрыманым. Пад каўняром яго чорнага свiтэра рухаўся востры кадык.

— Ты быў у Гiбарыяна, — прамовiў Снаўт нечакана.

Гэта не прагучала запытаннем. Я ўзняў бровы i спакойна пазiраў у яго твар.

— Ты быў у яго пакоi, — паўтарыў ён.

Я кiўнуў, нiбыта згаджаючыся: «Дапусцiм. Ну i што?»

Я хацеў, каб ён працягваў.

— Хто там быў? — спытаўся Снаўт.

Ён ведаў пра яе!!!

— Нiкога. А хто там мог быць? — спытаўся я.

— Тады чаму ты мяне не пусцiў?

Я ўсмiхнуўся.

— Спалохаўся. Ты ж мяне папярэджваў. Калi клямка зрушылася, я iнстынктыўна прытрымаў яе. Чаму ты не сказаў, што гэта ты? Цябе я пусцiў бы.

— Я думаў, што там Сарторыус, — прамовiў ён няпэўна.

— Ну i што?

— Як ты лiчыш… што там сталася? — адказаў ён пытаннем на пытанне.

Я вагаўся.

— Ты павiнен ведаць лепш за мяне. Дзе ён?

— У халадзiльнiку, — адразу растлумачыў Снаўт. — Мы перанеслi яго ранкам, адразу ж… таму што гарачыня.

— Дзе ты яго знайшоў?

— У шафе.

— У шафе? Ён быў ужо нежывы?

— Сэрца яшчэ стукала, але ён ужо не дыхаў. Гэта была агонiя.

— Ты спрабаваў яго ўратаваць?

— Не.

— Чаму?

Ён памарудзiў.

— Я не паспеў. Ён памёр раней, чым я яго паклаў.

— Ён стаяў у шафе? Памiж камбiнезонамi?

— Так.

Снаўт падышоў да невялiкага пiсьмовага стала ў куце, узяў там лiсток паперы i паклаў яго перада мной.

— Я напiсаў папярэднi акт, — прамовiў ён. — Добра, што ты агледзеў пакой. Прычына смерцi… смяротная доза пернасталу. Там напiсана.

Я вачыма прабег кароткi тэкст.

— Самазабойства… — паўтарыў я цiха. — А прычына?..

— Нервовае ўзрушэнне… дэпрэсiя… альбо як гэта там называецца. Ты ведаеш гэта лепш, чым я.

— Я ведаю толькi тое, што сам бачу, — запярэчыў я i глянуў яму ў вочы, бо ён стаяў нада мной.

— Што ты хочаш сказаць? — спакойна спытаўся Снаўт.

— Ён увёў сабе пернастал i схаваўся ў шафе? Калi было менавiта так, то гэта не дэпрэсiя, не нервовая ўзбуджанасць, а востры псiхоз. Паранойя… Напэўна, яму здавалася, што ён нешта бачыць… — працягваў я ўсё больш павольна, пазiраючы яму ў вочы.

Ён адышоўся ад радыёпульта i зноў пачаў пстрыкаць выключальнiкамi.

— Тут толькi твой подпiс, — азваўся я праз хвiлiну. — А Сарторыуса?

— Ён у лабараторыi. Я табе ўжо казаў. Ён не паказваецца; я думаю, што…

— Што?

— Што ён замкнуўся.

— Замкнуўся? Ах, замкнуўся. Вось што! А мо барыкады ўзвёў?

— Мажлiва.

— Снаўт… — пачаў я, — на Станцыi нехта ёсць.

— Ты бачыў?!

Ён нагнуўся да мяне.

— Ты абараняў мяне. Ад каго? Цi мо гэта галюцынацыя?

— Што ты бачыў?!

— Гэта чалавек, праўда?

Снаўт не адказаў. Ён адвярнуўся да сцяны, нiбыта не хацеў, каб я бачыў яго твар. Ён барабанiў пальцамi па металiчнай перагародцы. Я пазiраў на яго руку. На костачках ужо не было крывi. I тут я раптоўна зразумеў.

— Гэты чалавек рэальны, — прамовiў я цiха, амаль што шэптам, нiбыта перадаваў яму тайну, якую маглi падслухаць. — Так? Да яго можна… дакрануцца? Яго можна… паранiць… апошнi раз ты бачыў яго сёння.

— Адкуль ты ведаеш?!

Снаўт стаяў, не адварочваючыся. Стаяў ля самай сцяны, датыкаючыся да яе грудзьмi, нiбыта яго прыбiлi мае словы.

— Непасрэдна перад маёй пасадкай… Незадоўга да гэтага?

Снаўт скурчыўся як ад удару. Я ўбачыў яго шалёныя вочы.

— Ты?!! — выцiснуў ён. — Хто ТЫ такi?!

Здавалася, ён вось-вось кiнецца на мяне. Гэтага я не чакаў. Усё стала з ног на галаву. Ён не верыць, што я той, за каго сябе выдаю? Што гэта азначае?! Ён глядзеў на мяне з сапраўдным страхам. Цi мо гэта было ўжо шаленства? Атраўленне? Усё мажлiва. Але ж я бачыў — гэтае стварэнне, а значыць, i я сам… таксама?..

— Хто гэта быў? — спытаўся я.

Гэтыя словы крыху супакоiлi яго. Але ён пазiраў на мяне так, нiбыта яшчэ не давяраў мне. Я зразумеў, што зрабiў фальшывы крок i што ён не адкажа мне.

Снаўт паволi ўсеўся ў крэсла i сцiснуў галаву рукамi.

— Што тут адбываецца… — прамовiў ён цiха. — Бязглуздзiца…

— Хто гэта быў? — паўтарыў я.

— Калi ты не ведаеш, — прамармытаў ён.

— Дык што?

— Дык нiчога.

— Снаўт, — прамовiў я, — мы ж далёка ад дому. Давай гуляць адкрыта. Усё i так заблытана.

— Што ты хочаш?

— Я хачу, каб ты сказаў, каго ты бачыў.

— А ты?.. — падазрона прамовiў ён.

— Снаўт, ты ходзiш па кругу. Я табе скажу, але i ты мне скажы. Можаш не хвалявацца, я не буду лiчыць цябе вар’ятам, бо ведаю…