Roger Zelazny: Heer van het licht

‘Natuurlijk, maar de hersenen zijn geen rol.’

‘Nee?’ Yama glimlachte. ‘Wel, om te beginnen was het jouw gelijkenis, niet de mijne. Wat is trouwens waarheid? Waarheid is wat je ervan maakt?’

Hij stak zijn sigaret aan. ‘Deze monniken zijn getuige geweest van een vreemde en verschrikkelijke gebeurtenis,’ vervolgde hij. ‘Zij zagen hoe ik mijn Aspect aannam en een Attribuut hanteerde. Zij zagen dat Mara hetzelfde deed — hier, in dit klooster, waar wij het principe der ahisma hebben doen herleven. Ze zijn zich bewust van het feit dat een god zulke dingen doen kan zonder dat zijn Karma daarvan last ondervindt, maar de schok was groot en de indruk levendig. En de uiteindelijke verbranding moet nog komen. Tegen de tijd van die verbranding moet de juistheid van het verhaal dat ik jullie heb verteld tot hun geest zijn doorgedrongen.’

‘Hoe?’ vroeg Ratri.

‘In deze nacht, op ditzelfde uur,’ zei hij, ‘nu het beeld van de handeling in hun bewustzijn nagloeit en hun gedachten vertroebeld zijn, zal de nieuwe waarheid gesmeed worden en ter plaatse aangebracht… Sam, je hebt nu lang genoeg gerust. Het is nu jouw beurt om iets te doen. Je moet een preek voor hen houden. Je moet een beroep doen op hun edelste gevoelens en hun beste geestelijke hoedanigheden waarin de mens onderworpen is aan goddelijke bemoeiingen. Ratri en ik zullen onze krachten combineren en er zal een nieuwe waarheid geboren worden.’ Sam verschoof en sloeg zijn ogen neer. ‘Ik weet niet of ik dat kan. Het is al zo lang geleden … ’

‘Eens een Boeddha, altijd een Boeddha, Sam. Poets een paar van je oude gelijkenissen op. Je hebt ongeveer een kwartier de tijd.’

Sam stak zijn hand uit. ‘Heb je wat tabak en een vloeitje voor me?’

Hij nam het pakje aan, rolde een sigaret. ‘Vuurtje? … Bedankt.’

Hij inhaleerde diep, blies de rook uit en hoestte ‘Ik heb er genoeg van hun wat wijs te maken,’ zei hij tenslotte. ‘Ik geloof dat het dat is.’

‘Wijsmaken?’ vroeg Yama. ‘Wie heeft je gevraagd leugens te vertellen? Citeer voor mijn part de Bergrede. Of iets uit de Popul Voh, of de Ilias. Het kan me niet schelen wat je zegt. Zet ze wat aan het denken, stel ze een beetje gerust. Meer vraag ik niet.’

‘En dan?’

‘Dan? Dan zal ik hen — en ons — redden!’ Sam knikte langzaam. ‘Als je het zo stelt… maar ik ben niet meer zo best in vorm als het op dit soort dingen aan komt. Ik kan natuurlijk wel een stelletje waarheden vinden en er wat vrome opmerkingen bij doen — maar maak er twintig minuten van.’

‘Goed dan — twintig minuten. En daarna inpakken. Morgen gaan we naar Khaipur.’

‘Dan al?’ vroeg Tak.

Yama schudde zijn hoofd. ‘Dan pas,’ zei hij.

De monniken zaten bijeen op de vloer van de refter. De tafels waren tegen de muur geschoven. De insekten waren verdwenen. Buiten kletterde de regen onverminderd neer.

Sam, de Grote Geest, de Verlichte, kwam binnen en ging voor hen zitten.

Ratri kwam binnen, gekleed als een boeddhistische non en gesluierd.

Yama en Ratri gingen achter in het vertrek op de grond zitten. Ergens zat ook Tak te luisteren.

Sam bleef verscheidene minuten met gesloten ogen zitten en zei toen zacht:

‘Ik heb vele namen en geen daarvan is belangrijk.’ Toen opende hij zijn ogen, maar hield zijn hoofd stil. Hij keek naar niets speciaal.

‘Namen zijn niet belangrijk,’ zei hij. ‘Spreken is het noemen van namen, maar spreken is niet belangrijk. Er gebeurt iets dat nog nooit tevoren gebeurd is. De man die dat ziet, ziet de werkelijkheid. Hij kan anderen niet vertellen wat hij gezien heeft. Anderen wensen het echter te weten, dus stellen zij hem vragen en zeggen: “Datgene wat je gezien hebt, waar lijkt dat op?” Hij probeert dan het hun te vertellen. Misschien heeft hij het allereerste vuur in de wereld gezien.

Dan zal hij zeggen: “Het is rood als een papaver, maar er dansen andere kleuren doorheen. Het heeft geen vorm, als water, dat overal heen vloeit. Het is warm, als de zon of de zomer, alleen nóg warmer. Het bevindt zich een tijdlang op een stuk hout, en dan is het hout verdwenen, alsof het is opgegeten en er blijft iets zwarts over dat als zand gezeefd kan worden. Als het hout verdwenen is, is het ook verdwenen.” Daardoor moeten de toehoorders wel denken dat de werkelijkheid is als een papaver, als water, als de zon, als iets dat voedsel opneemt en de resten afscheidt. Zij denken dat het lijkt op hetgeen de man zegt die het gezien heeft. Maar zij hebben geen vuur gezien. Ze kennen het niet. Ze hebben er slechts van gehoord. Maar er komt opnieuw vuur in de wereld, vele malen. En meer mensen zien het vuur. Na enige tijd is het vuur zo algemeen als gras en wolken en de lucht die zij inademen. Zij zien dat het lijkt op een papaver, en toch geen papaver is, dat het lijkt op water zonder water te zijn, dat het lijkt op de zon, maar de zon niet is, dat het lijkt op iets dat voedsel opneemt en afvalstoffen uit scheidt, en het toch niet is, doch heel iets anders dan al die dingen afzonderlijk of al die dingen tezamen. Zij kijken nu naar dit nieuwe verschijnsel en maken er een nieuw woord voor. Ze noemen het “vuur”.

Als zij iemand ontmoeten die het nog niet gezien heeft en zij spreken hem over vuur, weet hij niet wat zij bedoelen. Zij, op hun beurt, vallen weer terug op een beschrijving van het vuur.

En terwijl zij dat doen, weten zij uit eigen ondervinding dat wat zij hem vertellen niet de waarheid is, doch slechts een deel ervan. Zij weten dat deze man de werkelijkheid nooit zal leren kennen uit hun woorden, hoewel zij alle woorden ter wereld kunnen gebruiken. Hij moet het vuur zien, hij moet het ruiken en zijn handen eraan warmen, in het hart van het vuur staren, of anders voor altijd onwetend blijven.

Bijgevolg betekent “vuur” niets, “aarde” en “lucht” en “water” betekenen niets. “Ik” betekent niets. Geen woord betekent iets. Maar de mens vergeet de werkelijkheid en herinnert zich woorden. Hoe meer woorden hij zich herinnert, des te wijzer achten zijn makkers hem. Hij aanschouwt de grote gedaanteverwisselingen van de wereld, maar hij ziet ze niet zoals ze gezien werden toen de mens de werkelijkheid voor het eerst zag. Hun namen vormen zich op de lippen en hij glimlacht als hij ze proeft, denkende dat hij hen kent door hun namen te noemen. Iets dat nog nooit heeft plaatsgevonden, gebeurt nog steeds. Het is nog altijd een wonder. De grote brandende bloesem laat zich in al zijn pracht neer op de bladschijf van de wereld, scheidt de as van de wereld uit en is toch geen van deze dingen die ik genoemd heb en terzelfder tijd al deze dingen tegelijk en dat is werkelijkheid — het naamloze.

Bijgevolg draag ik u op — vergeet de namen die gij draagt, vergeet de woorden die ik spreek zodra zij gesproken zijn. Betracht liever het naamloze in u, dat opstaat als ik het aanroep.

Het hoort niet naar mijn woorden, maar naar de werkelijkheid in mij waarvan het deel uitmaakt. Dit is de atman, die veeleer mij hoort dan mijn woorden. Al het andere is onwerkelijk. Omschrijven is verliezen. De kern van alle dingen is het naamloze. Het naamloze is onnaspeurbaar, machtiger zelfs dan Brahma. De dingen vergaan, maar de geest blijft. Bijgevolg bevindt gij u midden in een droom.

De geest droomt ervan in een droom van vorm. De vorm vergaat, maar de geest blijft bestaan en droomt nieuwe dromen. De mens spreekt die dromen uit en denkt de geest gevangen te hebben, niet wetende dat hij het onwerkelijke oproept. Deze stenen, deze muren, deze lichamen die u om u ziet zitten, zijn papavers en water en de zon. Zij zijn de dromen van het naamloze. Zij zijn vuur, zo gij wilt. Af en toe kan een dromer zich ervan bewust zijn dat hij droomt. Misschien heeft hij iets van de droommaterie in bedwang, buigt het naar zijn wil of misschien ontwaakt hij in groter zelfkennis. Als hij kiest voor het pad der zelfkennis, is zijn glorie groot en zal hij voor alle eeuwigheid zijn licht doen stralen. Maar zo hij de weg der Tantras kiest, Samsara en Nirwana verenigend, zich aan de wereld bekent en daarin wil leven, dan is hij machtig onder de dromers. Hij kan machtig zijn in het goede of in het kwade als wij hem aanschouwen — hoewel ook deze termen geen betekenis hebben buiten het Samsara.