Aleksandr Belyayev - KETS Yulduzi

Uzboshimchalik qilganim uchun astronomdan xayfsan eshitishga to‘g‘ri keldi, lekin o‘z topildiqlarim haqida gapirib berganimdan keyin u ancha yumshadi.

— Buyuk kashfiyot qilgansiz. Tabriklayman! — dedi u. — Albatta ekspeditsiya tashkil qilamiz. Lekin hozir kechikish mumkin emas. Qani, darhol jo‘nadik.

Lekin bari bir andak kechikishga to‘g‘ri keldi. Biz okean chetiga borib qolgan edik. Qarshimizda Quyosh nuri tushib turgan «sohil»» qoyalari bo‘y cho‘zib turardi. Ajoyib manzara! Sokolovskiy beixtiyor mashinani sekinlatdi.

Pastda qizg‘ish porfir va rang-barang bazaltlardan iborat qoyalar yastanib yotibdi: zumrad tusli, pushtirang, zangori, sargish kulrang, sariq tusli… Xuddi kamalakday tovlanuvchi sehrli sharq gilami deysiz. U yer-bu yerda qorday oppoq tizmalar, pushtirang haykallar ko‘zga tashlanadi. Turtib chiqib turgan ulkan tog‘ billurlariga qarab bo‘lmaydi, ko‘zning nurini oladi. «qutlar qon tomchilariday osilib turibdi. To‘qsariq giatsintlar, qip-qizil pironlar, qora metanitlar, binafsharang almandinlar yashnab turgan gulzorni eslatadi. Ko‘k yoqut, zumrad na ametistlar uyum-uyum bo‘lib yotibdi… Qayerdandir, qoyaning o‘tkir qirrasidan bir tutam nur yog‘ilyapti. Faqat olmoslargina shunday nur taratishi mumkin. Bu qoyalar, aftidan, endigina parchalangan bo‘lsa kerak, kosmik chang bu shaffof va rang-barang iur ko‘zini hali to‘sib ulgurmagan.

Geolog qattiq tormoz berdi. Tyurin sal bo‘lmasa ag‘darilayozdi. Mashina to‘xtadi. Sokolovskiy yo‘l-yo‘lakay xaltasidan bolg‘achasinn olib, yarqirab turgan qoyatoshlar ustidan chopib ketdi. Men uning orqasidan yugurdim, bizning ortimizdan Tyurin. Sokolovskiyni geologlarga xos yengib bo‘lmas bir ishtiyoq chulg‘ab olgan di. Bu qimmatbaho toshlarni ko‘rib qolgan ochko‘zning hasisligi mas, balki kamyob qazilma boylikka duch kelgan haqiqiy olimiing ishtiyoqi edi.

Sokolovskiy bolg‘achasi bilan olmos parchalarini shunday Turli tusdagi qimmatbaho toshlar.

Uchirardiki, shu tobda u xuddi o‘pirilib tushgan kondan o‘ziga yo‘l ochayotgan konchini eslatardi. Bolg‘a zarbidan olmos zarrachalari atrofga nur bo‘lib sachratdi. Tyurin ikkovimiz bir olmosni tashlab, ikkinchisini olardik. Sumkalarimizni olmosga to‘ldirdik, Quyoshga tutib tomosha qildik, osmonga otib o‘ynadik. Biz go‘yo nur zarralari qurshovida qolgan edik.

Eh, Oy! Oy! Yerdan naqadar yakrang, kumushsimon bo‘lib kurinasan. Lekin siynangga qadam qo‘ygan kishini qanchalar rangbarang, ko‘zni qamashtiruvchi tuhfalar bilan kutib olasan!..

Keyinchalik bunaqa xazinalarga juda ko‘p marta duch kyoldik. Qimmatbaho toshlar, xuddi rang-barang shabnamday, tog‘ qoyalari, cho‘qqilarda to‘shalib yotardi. Yerda eng qimmatbaho hisoblangan olmos va zumradlar Oyda behisob… Bunday manzaraga deyarli ko‘nikib ham ketdik… Ammo Bo‘ronlar okeani sohilida bizni chulgab olgan «olmos talvasasi» ni hech qachon esimdan chiqarmayman.

Biz yana tog‘ va jarliklardan sakrab, sharqqa tomon uchib boryapmiz. Geolog yo‘qotilgan vaqtning o‘rnini to‘ldirish uchun raketani zo‘r berib haydayapti.

Tyurin bir qo‘li bilan o‘rindiq suyanchig‘idan ushlab, tantanali bir tarzda ikkinchi qo‘lini ko‘tardi. Bu bilan u Oy sirtyning Yerdan ko‘rinadigan qismi chegarasidan o‘tganimizni nishonladi. Biz noma’lum dunyoga qadam qo‘ydik. Biz hozir ko‘radigan narsalarni birorta odam ko‘rgan emas. Mening butun vujudim ko‘a va quloqqa aylangandi.

Tyurin haddan tashqari hayajonlanardi. U nima qilishini bilmasdi: vagon-raketaning tepasidan atrof yaxshi ko‘rinardi raketa ichida esa yozish-chizish qulay. Birida yutsang, birida yutqa zasan. Nihoyat u yozishdan voz kechishga qaror qildi: baribir Oyning «orqa» tomoni hali sinchiklab o‘rganilady va vaqti kelib xaritaga tushiriladi. Hozir faqat bu haqda umumiy tasavvux hosil qilinsa bas. Biz ekvator bo‘ylab yurishga qaror qildik Tyurin faqat eng katta sirk va eng baland kraterlari belgilar va ularga nom berib borardi. Birinchi tadqiqotchiga berilgan bu huquq unga katta huzur baxsh etardi. Shu bilan birga u shu qadar kamtar ediki, biror krater yoki dengizni o‘z nomi bila atashga oshiqmasdi. Aftidan u ilgariroq ro‘yxat tuzib olganga o‘xshaydi, hozir revolyutsiya qahramonlari, mashhur olimlar, yozuv chilar, sayohatchilarning nomlarini qalashtirib tashlayapti:

— Xo‘sh, bu dengiz sizga yoqadimi? — deb so‘radi u mendan xuddi o‘z noibiga yer-suv in’om qilayotgan podshoh qiyofasida. — «Artemyev dengizi» deb atasak nima deysiz?

Men ufqqacha cho‘zylib ketgan chuqur jarlikka qaradim. B; dengiz Oydagi boshqa dengizlardan sira farq qilmasdi.

— Agar xo‘p desangiz, — dedim men bir oz ikkilanib turgach, — buni «Antonina dengizi» deb atasak.

— Antoniymi? Yuliy Sezarning eng yaqin yordamchisi Mark Antoniymi? — deb so‘radi u gapimni yaxshi eshitmay. Uning miyasi buyuk kishilar va qadimgi xudolarning nomlari bilan to‘lib ket gan edi. — Nima qipti, yaxshi. Mark Antoniy! Jarangdor, buning ustiga, astronomlar hali ishlatmagan. Shunday bo‘la qolsin. Yozib qo‘yamiz: «Mark Antoniy dengizi».

Professorning gapiga tuzatish kiritish noqulay edi. Shunday qilib, Yuliy Sezarning eng yaqin xodimi Oyda o‘lmas mulkka ega bo‘lib qoldi. Mayli, hechqisi yo‘q, men bilan Tonyaga hali dengizlar yetarli.

Tyurin to‘xtatishni iltimos qildi. Biz hali Quyosh nuri yetma an havzada turardik.

Astronom raketadan tushdi-da, termometrni chiqarib, tuproqqa suqdi. Tyurinning orqasidan geolog tushdi. Bir oz vaqt o‘tgach, Tyurin termometrni sug‘urib olib ko‘zdan kechirgach, uni Sokolovskiyga uzatdi. Ular skafandrlarini yaqinlashtirib, aftidan, fikr almashdilar. Keyin tezlik bilan raketa maydonchasiga ko‘tarilishdi. Bu yerda yana gaplashib olishdi. Men savol nazari bilan Sokolovskiyga qaradim.

— Tuproqning harorati ikki yuz ellik darajaga yaqin sovuq, — dedi menga Sokolovskiy. — Shuning uchun ham Tyurinning kayfiyati yaxshi emas. Uning aytishicha, bu yerda radioaktiv moddalar oz ekan. Radioaktiv moddalarning parchalanishi natijasida tuproq isigan bo‘lardi. Yerda ham okeanlar tuproq eng sovuq bo‘lgan joylarda paydo bo‘larkan. Tropik dengizlar tubidagi harorat hatto shimoliy kengliklardagi dengizlar haroratidan ham sovuqroq emish. U, biz hali radioaktiv parchalanish tufayli nsigan zonalarni topamiz, deb ishontiryapti. Lekin, o‘zaro gap, Yerning umumiy issiqlik rejimida radioaktiv parchalanish tarqatgan harorat juda oz miqdorni tashkil qiladi. Menimcha, Oyda ham shunday bo‘lsa kerak.

Sokolovskiy Oy sirtining umumiy ko‘rinishini yaxshiroq olish uchun yuqoriroq ko‘tarilishni taklif qildi.

— Ko‘z oldimizda butun manzara namoyon bo‘ladi. Uni suratga olish mumkin, — dedi u Tyuringa.

Astronom rozi bo‘ldi. Biz o‘rindiq suyanchiqlariga mahkam yopish ib oldik, Sokolovskiy portlashni kuchaytirdi. Raketa yuqoriga ko‘tarila boshladi. Tyurin tinimsiz fotoapparatini chiqillatardi. Bir joyda, kichkina tepalik ustida, to‘g‘ri burchak shaklida uyulgan tosh yoki qoyalarga ko‘zim tushdi.

«Oy atmosferadan mahrum o‘lik planetaga aylanishidan oldin bu joyda yashagan aholining qurilishlari emasmikan?» — degan o‘y o‘tdi ko‘nglimdan va shu zahotiyoq bu bema’ni fikrdan voz kechdim. Lekin bari bir to‘g‘ri geometrik shakl muammo bo‘lib miyamda o‘rnashib qoldi.

Tyurin o‘z kreslosida tipirchilardi. Aftidan, termometr nati kasi professorni qattiq ranjitgan edi. Biz navbatdagi «dengiz» ustidan uchib o‘tayotganimizda Tyurin Sokolovskiydan dengizning soya qismiga qo‘nishni talab qildi va darhol haroratni o‘lchadi. Bu gal termometr bir yuz sakson daraja sovuqni ko‘rsatdi. Agar tuproqning Quyosh taftidan ancha shgab qolganini hisobga oimasa, farq katta. Shunga qaramay, Tyurin Sokolovskiyga g‘oli bona bir qiyofada ko‘z tashlab, qat’iy suratda e’loi qildi: