Борис Саченко - Не, не ўсё роўна (на белорусском языке)

Мы сталi жыць не горш ад людзей. I калi ўжо зусiм забылiся, што недзе побач дажывае свой век наш дзед, па вёсцы пранеслася чутка, што дзед наш застудзiў ногi, яны апухлi i ён не можа сам нават выйсцi на двор. Мо праз тыдзень пасля гэтага ў нашу хату ўбегла Каця, меншая Серадольшанкава дачка сам ён ужо даўно парыў косцi, памёр, небарака, у самую галадоўку - i, прысеўшы на ўслон, расказала, што дзеда нашага выгнала Тоця i што ён сядзiць на сваiх клунках на прызбе яе хаты i не ведае, дзе падзецца. Каця не любiла Тоцi, бо тая адцуралася свайго роднага бацькi, нават на пахаванне не прыйшла, а ўзяла да сябе ў хату зусiм чужога чалавека, маладая - старога. Цяпер Каця з апошнiх слоў лаяла сястру:

- Падумаць толькi, якая падкалодная гадзiна! - казала яна з гневам. Выцiснуць з чалавека апошнiя сокi, а тады, як тую непатрэбную анучу, выкiнуць. Гэтага трэба было ад яе чакаць. Яна ж, як жылi яшчэ з бацькам, пацiху ад усiх крала з кубла сала i прадавала, каб купiць сабе ўборы ды да хлопцаў збегаць...

Каця пакруцiлася яшчэ трохi ў нашай хаце i некуды пабегла - няйнакш панесла гэтую навiну ў другiя хаты: яна рада была выпадку збэсцiць сястру, бо тая ж надта зазналася.

Было ўсё гэта ў абед. Мацi толькi што прыйшла з фермы - даглядала ў калгасе свiней. Не скiдаючы ватоўкi, яна пасядзела на лаве, моўчкi выслухала Кацю, а калi тая выйшла з хаты, устала, нявесела абвяла вачыма нас з Саўкам i сказала зусiм спакойна да мяне:

- Я ведала, што гэтак будзе... Адзявайся, сынку, паедзем прывязём яго да сябе. Усё ж ён нам свой...

Пачуўшы матчыны словы, Саўка быў устаў з-за стала - ён рабiў урокi, хацеў нешта сказаць, але падумаў, махнуў рукою, сеў зноў на сваё месца i, узвалiўшыся ўсiмi грудзьмi на стол, пачаў нешта хутка-хутка пiсаць - аж зарыпела лава.

Я борзда злазiў на пясошнiк, дастаў саматужкi, i мы паехалi.

Тоця жыла поблiзу колiшняга нашага селiшча, i ехаць трэба было ледзь не праз усю вёску. Памятаю, што, хоць i стаяў яшчэ люты, той дзень выдаўся на дзiва цёплы, адлiжны, дзе-нiдзе нават капала са стрэх. У дварах зусiм па-вясноваму зычна i весела кукарэкалi пеўнi, склiкаючы да сябе курэй, а на вулiцы гулялi ў снежкi дзецi. Ля калодзежаў стаялi, падаткнуўшы пад фартухi рукi, купкамi бабы - абгаворвалi вясковыя навiны. Не-не дый, калi мы пад'язджалi блiжэй, паварочвала каторая твар да мацi i пыталася са шкадаваннем:

- Няўжо едзеш па яго? - i, бачачы, што гэта так, ушчувала мацi. - Ды я б на тваiм месцы, Насця, плюнула яму ў вочы. Хай бы падыхаў, як сабака, пад плотам. Ногi - гэта не галава, не шлунне. Ты ведаеш, колькi ён яшчэ праскрыпiць? Можа год, а можа i два. I табе мучыцца? За што?

- Хай яму будзе сорамна i... Тоцi, - нясмела баранiлася мацi. - Усё ж ён нам свой. Каб жыў мой Iван... - Мацi не дагаворвала, голас яе зрываўся, яна часта-часта пачынала клепаць вейкамi i - подбегам даганяла мяне.

Дзед не ўпарцiўся, не ўпiраўся, калi мы яго забiралi. Толькi здзiўлена, нiбы спалоханы, лыпаў вялiкiмi белазорымi вачыма, - iменна белазорымi, а не шэрымi, як здавалася мне некалi ў маленстве, - то на мяне, то на мацi.

Мо з тыдзень маўчаў ён, не кажучы нi слова, i ў нас дома. Ляжаў, застыла ўставiўшыся вачыма ў столь, i нешта думаў. Што?.. Ах, каб гэта можна было ведаць... Ды чужая душа - пацёмкi. Бывала, падыдзеш да яго, а ён нават не зварухнецца - ляжыць, сцяўшы губы, мярцвяк мерцвяком, аж не па сабе зробiцца, млосць па целе пойдзе, мурашкi халодныя скрабануць... Падумаеш мiжвольна: хiба памёр?

Але аднойчы, увечары, калi на комiнку гарэла лучына i мацi, нагнуўшыся над грэбнем, дзёрла лён, ён павярнуўся да яе тварам, доўга глядзеў, як хутка i спрытна аддзяляе яна кужаль ад патрэпак, i цiха, нiбы сам сабе, прамовiў:

- Век не думаў, што давядзецца памiраць на тваёй пасцелi. Каб ведаў, нi за што б не рабiў так...

Мацi нiбы i не пачула дзедавых слоў - сагнуўшыся, яна дзёрла i дзёрла лён. Толькi калi абцягнула пасму, стомлена выпрасталася, паглядзела некуды ў куток i, цяжка ўздыхнуўшы, сказала:

- Ат, што ўспамiнаць тое, што было. Усё адно не вернеш... - i, памаўчаўшы, дадала: - Дзеля Iвана, толькi дзеля Iвана цярплю я ўсё гэта, прасiў жа, як iшоў на фронт: "Глядзi бацьку, не дай памерцi на чужых людзях, калi што..."

- Не трэба, Насця, - папрасiў, упершыню назваўшы маю мацi па iмю, дзед. Я сам ведаю, што быў несправядлiвы да цябе, вельмi нават несправядлiвы... Не любiў я цябе i не мог дараваць сыну свайму, што ён, не спытаўшыся ў мяне, узяў цябе, круглую сiрату, у наш дом.

- А пры чым тут я, пры чым мае дзецi, якiх ты ненавiдзеў яшчэ болей, чым мяне? - ужо са злосцю сказала мацi.

- Сам не ведаю. З таго дня, як запiсаўся ў калгас, я зненавiдзеў усё, нават самога сябе. Падумаю - колькi здароўя я згубiў, колькi сiл паклаў, каб узбiцца на гаспадарку... А што з таго?.. Усё кату пад хвост, як i не было... Як падумаю, сэрца так i зашчымiць, крывёю абальецца: у такую хвiлiну гатоў любога, самага блiзкага чалавека, зубамi рваць...