Севярынец Павел - Каменнае сэрца

Каменная падлога вымытая, смутна люструе, i здаецца, што йдзеш па вадзе.

Усё ў парадку. Усё нармалёва. Усё цудоўна, ну яго нахрэн. Спакойна, спакойна, спакойна, чатыры разы спакойна. Пара заканчваць з надзеямi і 6ОЛЯМІ. Яшчэ сядзець i сядзець.

Найперш пагаліцца налыса. Тым больш лета. Ты самога сябе падманваеш гэтай школьнай прычоскай. Ты зэк. Голагаловы. Падумаць толькі, ніколі ў жыцьці не галіўся начыста. Хоць паглядзіш, што гэта такое.

* * *

Я сяджу пасярод камеры на стосе савецкіх кніжак 1960-70-х (іншых у бібліятэцы няма); злавесна гірчыць беларускае радыё, а на падлогу раз-пораз пляскаюць пасмы густа намыленага валосься. Нада мною шчыруе Дзёма, я як мага зручней падстаўляю яму сваю планету, свой шар зямны, i думка шкрабецца і войкае дзесьці там, пад скляпеньнем, i вочы вылазяць на лоб паглядзець. Дзёма — забойца; мы чыталі ягонае абвінаваўчае заключэньне. Чэрап ахвяры праломлены тупым прадметам, колатых і рэзаных ранаў чатыры дзясяткі — падуздыхавых, брушных, грудзінна-ключычна-смачкавідных і якіх хоч. Зараз у Дзёмы ў руках тупаваты станок, і ён старанна, калі не сказаць любоўна, з майстарскай жарсьцю і пяшчотай абшкрабае маю галаву.

«Вось тут, — паказвае ён, — во тут косткі стыкуюцца, скроня з лобнай, і калі націснуць — не, ты пачакай, я не балюча, — вось так, цссс! — мазгі папруць, аж пырсьне». Шкраб, шкраб, шоргае станок, пляскаюць згусткі. «А вось так, — ён намацвае макаўку, і я адчуваю, як буйна пульсуе кроў пад цьвёрдымі пальцамі, — гэта “крынічка” называецца, толькі цюкнуць, і такі сіфон — фррр! фррр!.. Вось тут яно, на самай макітры», — і ён прымерваецца, пастуквае ў самае цемечка чаранком станка так, як пастукваюць малатком па цвіку, перш чым даць з усяе сілы.

Моцныя ўражанні.

Ягоны аграмадны цень ужо запоўз на дзьверы, усеўся на верхнім шканары і глуміцца з маіх бугроў. «Ой, Паўлік, тут болька», — і ён заклапочана, каб ня зьдзерці, па валосіку пашкрэбвае навокал, так ашчадна, што аж козытна, і здаецца, зараз пацалуе ў гэтую самую больку.

— Дзелай красіва!

Дзёма нарэшце ганарліва аглядвае кумпал і радасна шчэрыцца няроўнымі зубамі. Іклы завостраныя. Я добра ведаю гэтую яго ўсмешку, яна трошкі садысцкая, прыдушаная ніжняй сківіцай — такая бывае ў падлеткаў, калі яны катуюць жывёлаў, — і крыху дзіцячая. Хлопчыку васямнаццаць. Пракурор запатрабаваў дваццаць пяць. Дадуць дваццаць.

Я гляджуся ў маленькае люстэрка з адбітым краем. Аказваецца, вось яна, твая галава, якая. Так проста і гола, правільнай формы, замыкаецца ўверсе. Белая, з шыхаватым голеным адценьнем. Цёплая, нават гарачая, аж хочацца ўзяць аберуч, узважыць, як плод, адчуць цяжар. Бедны Паўлік. Чэрап. Вушы. Засталіся адныя бровы, каб было што нахмурыць. Вось табе турэмная праўда.

Няёмка спаць. Ляжыш, так i нямее, i праменіць КОЛКІМ валосьсем, i СЬВЯР6ІЦЬ вакол галавы, НІ6Ы аўра. Кладуся тварам у падушку, i хочацца плакаць.

Такім чынам, час пачынаць спачатку. Госпаду Богу заўгодна, каб ты зразумеў тут пэўныя рэчы.

Усё яшчэ будзе: адрастуць твае валасы роўна на СТОЛЬКІ, КОЛЬКІ адмерана, i яшчэ будуць жывіцца турэмнай думай, пакуль ты навучысься, як гэта — быць пасярод людзей, як пацясьніцца і як падзялiцца, як аддаваць i як дараваць; жыць або «так», або «не»; абыходзіцца малым; ня сплёўваць словы штокрок, а каўтаць i тым насычацца; i дастанеш-такi, што ня варта дбаць аб сваёй ежы i адзежы, а пра вечнае рупіцца; i пабачыш яшчэ, што нават позіркам нельга крыўДЗІЦЬ людзей, там дзе трэба — зьміргнуць, а дзе трэба— апусьціць вочы; і нават задумвацца будзеш ох як асьцярожна, не з пакутлівай маскай на твары, а са спакойнай, цёплай, ласкавай усьмешкай, быццам глядзіш на дзяцей; і яшчэ спазнаеш, як кшталтаваць кожны рух, каб ня выпусьціць раптам з рук ручніка ці лыжку і не запэцкацца самому; і яшчэ ўбачыш, як сонца перапальвае краты, і пачуеш, як пахне лета ў турэмным дворыку, і ўспомніш забытыя згукі дзяцінства; і дабярэсься да самае сутнасьці дробязяў — распляцеш шкарпэткі да ніткі, і са станка для галеньня дастанеш лязо... І яшчэ многае, многае, многае.

А яшчэ — станеш цаніць волю, паветра, бацькоў і сяброў.

І самае важнае — не сумнявацца.

Дзеля гэтага варта аднойчы прачнуцца на нарах з голай калючай патыліцай, асьлепнуць ад нязгаснае лямпачкі проста ў твар, адчуць, як пад табою рыпіць, i спахапіцца, што ляскае ў дзьверы «прагулка».

Чуваць тут усё. Калі нават ціха дзярбанiш сабе па перакладзінах нараў, нервова аддаецца на кожным ложку.

— Бля, хто гэта там барабаніць!