Валентин Акудович - Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым [(Хронікі беларускага інтэлектуала)]

Рэч у тым, што ён быў рускім шавіністам, а я беларускім нацыяналістам.

Слава ну аніяк не мог уцяміць, на якую халеру Валу беларуская мова і да таго ж яшчэ Беларусь упаасобку ад Расіі. А я не бачыў сэнсу яму тлумачыць, што пакуль Расія такая, якой яна ёсць, не ляснецца (не перафарматуецца ў нешта радыкальна іншае), то датуль "сонца не зазірне ў наша ваконца". Таму мы абодва і маўчалі пра палітыку, як рыба аб лёд, - сяброўства было даражэй.

Напэўна, мы б і па сёння ліставаліся, каб рускія не захапілі Крым.

Натуральна, як і ўсе нармальныя людзі, я быў шакаваны. У дадатак да гэтага калектыўнага шоку мяне моцна вярэдзіла персанальная згрызота: як зараз ліставацца? У сітуацыі такой вайны рабіць выгляд, быццам нічога не здарылася, было не проста немагчыма, а брыдка.

Дык што тады рабіць? Анічога. Я проста не стаў адказваць на апошні ліст. Якім было маё здзіўленне, калі праз нейкі час Слава сам напісаў. І напісаў так, як быццам ніякай вайны не было. Відаць, нічога лепшага не прыдумаў, каб выратаваць сітуацыю.

Толькі сітуацыя ўжо нічым не ратавалася. І я адказаў на развітанне: "Табе жадаю дабра, а тваёй краіне - не".

Наастачу атрымаў: "Жадаю дабра табе і тваёй краіне".

***

У 1968 годзе рускія танкі ўпляжылі ў пражскі брук чэхаславацкі "сацыялізм з чалавечым тварам". Пасля гэтага паўмільёна людзей, перадусім інтэлігентаў, звольнілі з працы. Больш як 200 чэшскім і славацкім пісьменнікам было забаронена друкавацца. Іх кнігі павыкідалі з усіх публічных бібліятэк, а імёны выдалілі з падручнікаў гісторыі. Сярод іх быў і Мілан Кундэра, які ўжо ў эміграцыі згадае першую сустрэчу з русскімі салдатамі.

"Ішоў трэці дзень акупацыі. Я ехаў з Прагі ў Чэска-Будэёвіцы (...). Рускія салдаты былі ўсюды: на дарогах, у палях і лясах. Потым мяне спынілі, і трое салдат пачалі абшукваць маю машыну. Пасля гэтай працэдуры афіцэр, які аддаў загад зрабіць вобшук, спытаў мяне: "Как вы себя чувствуете?", гэта значыць "Як вы пачуваецеся? Які ваш настрой?" У яго пытанні не было ні злосці, ні іроніі. Наадварот, афіцэр працягваў: "Усё гэта вялікае непаразуменне. Але ўсё будзе добра. Вы павінны ведаць, што мы любім чэхаў. Мы вас любім".

Пейзаж, зруйнаваны тысячамі танкаў, будучыня краіны, спаскуджаная на стагоддзі, дзяржаўныя дзеячы Чэхаславакіі, арыштаваныя і вывезеныя ў СССР, а афіцэр акупацыйнага войска робіць вам прызнанне ў любові. Зразумейце мяне правільна: ён не выказваўся супраць акупацыі, ні ў якім разе. Усе яны казалі амаль таксама, як і ён. Іх пазіцыя была заснаваная не на садысцкай асалодзе гвалтаўніка, а на іншым архетыпе - архетыпе параненай любові. Чаму гэта чэхі (якіх мы так любім!) не жадаюць жыць разам з намі паводле адной сістэмы? Як шкада, што мы змушаныя скарыстаць танкі, каб навучыць іх любові".

Я згадаў гэты фрагмент з тэксту Мілана Кундэры пасля таго, як з трывогі за Украіну мяне пачалі пераследаваць усялякія жахлівыя відзежы. І сярод розных адзін быў дакладна такім, як у Кундэры. Акупаваная рускімі Украіна, усюды поўна вайскоўцаў, грукочуць танкі, гудуць бамбавікі, а дарогі спрэс перапярэзаныя блокпастамі. Ля аднаго з іх спыняецца легкавічок з боку Харкава. Адтуль выходзіць - з паднятымі дагары рукамі, - любімы і ў Беларусі пісьменнік Сяргей Жадан.

Пасля вобшуку афіцэр, уздыхнушы з палёгкай, просіць апусціць рукі і нават прабачаецца: "Не пераймайцеся моцна, гэта часовая нязручнасць. Мы толькі вызвалім вас ад рознай навалачы, каб яна не замінала нам любіць адзін аднаго. Мы ж родныя браты на векі вечныя. Ці не так?.."

Сяргей Жадан тут убачыўся, відаць, таму, што кагадзе яго збілі на горкі яблык у родным Харкаве свае ўкраінскія рускія. Зрэшты, сам герой эпізоду тут не істотны. Паколькі гэты мой успамін не пра ўкраінцаў...

Здаецца, упершыню я зразумеў, што рускія любяць вайну на нейкім няйначай як генетычным узроўні, калі познім вечарам калідоры літінстытуцкага інтэрната выбухнулі радаснымі воклічамі: "Вайна! Вайна!" Хлопцы бегалі па калідорах, грукалі ў дзверы і шчасліва гарланілі: "Мы аб’явілі вайну Аўгану!", "Мы аб’явілі вайну Аўгану!" А пакуль адныя бегалі па калідорах, другія ўжо бегалі па начных крамах, набіраючыся гарэлкі, каб святкаваць вайну да глыбокага ранку.

Толькі я ў тую ноч не частаваўся з сваімі рускімі сябрамі. Між іншым, не я адзін. Тады толькі на нашым курсе акрамя рускіх вучыліся манголы, украінцы, прыбалты, башкіры, каўказцы... І ці не ўсе мы, як мыш пад венік, пахаваліся ад гэтага мілітарнага шалу па сваіх пакойчыках, каб сам-насам думаць пра Трэцюю сусветную вайну і смерць, смерць, смерць...