Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Першы зборнік апавяданняў І. Чыгрынава «Птушкі ляцяць на волю» выйшаў у 1965 годзе. Крытыка прыхільна сустрэла зборнік, адзначыла псіхалагічнае майстэрства маладога пісьменніка, дакладнасць слова, такт. Зараз, праз пятнаццаць год, мы бачым, што асноўная асаблівасць першага этапа творчасці І. Чыгрынава — гэта яго роўнасць. Аўтарская манера спакойная, рытм павольна цякучы, без перабіваў, кампазіцыйная структура адпавядае логіцы развіцця сюжэта. Магчыма, такія асаблівасці стылю былі абумоўлены тым, што ў адрозненне ад іншых пісьменнікаў свайго пакалення — І. Пташнікава, В. Адамчыка, М. Стральцова — у Чыгрынава больш пераважаў разумовы пачатак, гэта значыць, свядомае, лагічнае і аналітычнае: якраз тыя якасці, якія дапамагаюць сінтэтычна ахопліваць факты жыцця, якасці, характэрныя для пісьменніка буйнага эпічнага жанру. Апавяданні І. Чыгрынава не пісаліся пад уладай пэўнага настрою, эмацыянальнага штуршка, як у ранняга І. Пташнікава, М. Стральцова. На творах І. Чыгрынава ляжыць адбітак глыбокай прадуманасці асноўнага сюжэтнага касцяка твора — ён роўнаўзважаны па аб'ёму, па суаднесенасці розных частак і элементаў.

Прыёмы і спосабы стварэння вобраза ў І. Чыгрынава падкрэслена традыцыйныя, праўда, «падпраўленыя» сучаснай лаканічнасцю. За Чыгрынавым стаіць, безумоўна, эпічная шырыня коласаўскай прозы, ёмістасць «Палескай хронікі» І. Мележа, культура пісьма М. Гарэцкага.

Найбольшае значэнне, на наш погляд, маюць у творчасці І. Чыгрынава традыцыі І. Мележа з яго эфектам даставернасці, з яго філасофскім, сацыялагічным і ў той жа час па-сапраўднаму мастацкім даследаваннем гісторыі, з яго ўвагай да ўнутранага свету простага чалавека, у якім быццам перакрыжаваліся важнейшыя сілы, што дзейнічаюць у грамадстве. Традыцыі Я. Коласа ў дачыненні да І. Чыгрынава больш далёкія, лепш сказаць, што яны больш адносяцца да светабачання пісьменніка, чым уласна да стылю.

Гуманізмам і народнасцю прасякнута ўся коласаўская творчасць, у аснове якой — глыбока зямныя карэнні. Праўда, коласаўскае сінтэтычнае, цэласнае ўспрыняцце свету, відаць, непаўторнае як гістарычны этап. Але іменна ад Коласа ідзе ў беларускай літаратуры традыцыя гарманічных літаратурных форм, набліжаных да форм самога жыцця. Для яго паслядоўнікаў — І. Мележа, М. Лобана, А. Чарнышэвіча, І. Чыгрынава — таксама характэрны ўраўнаважаныя, спакойна-гарманічныя стылі, якія аказаліся здольнымі перадаваць самыя глыбокія, драматычныя канфлікты сацыяльнага і асабістага жыцця людзей. Стылёвы напрамак, які ідзе ад Я. Коласа, развіваецца ў беларускай літаратуры паслядоўна і няўхільна, што абумоўлена цэлым шэрагам прычын сацыяльнага і ўнутрылітаратурнага характару. Гэта — беларускі нацыянальны стыль, вытокі якога —у спакойнай і яснай беларускай прыродзе, у размеранасці сялянскага жыцця, сардэчнасці і адкрытасці беларускага нацыянальнага характару. Беларускі нацыянальны стыль не прыземлены, не этнаграфічны, не бытавы, а паўнавесны, грунтоўны, псіхалагічны. Канкрэтнасць яго тоіцца ў асаблівасцях беларускай мовы, а таксама ў стылі жыцця беларускай вёскі, з якой выйшла абсалютная большасць беларускіх пісьменнікаў.

У сучасных таленавітых пісьменнікаў бывае цяжка прасачыць вучобу ў таго ці іншага папярэдніка. Як правіла, наследаванне ідзе па шматлікіх лініях і «ўбіраецца» ўсё вельмі арганічна. Відаць, менавіта карысная вучоба ў лепшых майстроў беларускай і рускай літаратуры з'явілася ўмовай той важнай акалічнасці, што ў І. Чыгрынава амаль не было стылёвых ваганняў. Тонка і ўмела скандэнсаваў ён у сваіх раманах лепшыя здабыткі беларускай нацыянальнай эпічнай традыцыі, развіваючы яе ў новых умовах і на новым узроўні. Тым і цікавы стыль І. Чыгрынава, што ў ім разам з індывідуальнай творчай манерай адчуваецца і вялікі сацыяльны і культурны вопыт, набыты пісьменнікам.

Для зборнікаў апавяданняў І. Чыгрынава характэрны высокі гуманістычны пафас, праўдзівасць, народнасць. Пісьменнік цікавіцца складанасцю чалавечага лёсу, паказвае людзей простых, але з заблытаным і часта драматычным жыццёвым шляхам. Памылковы, але абумоўлены характарам, свядомасцю іменна дадзенага чалавека, шлях цыгана Міхала з апавядання «Адна ноч». Трагічным аказваецца жыццё Вольгі («Апавяданне без канца»), якая прайшла праз катаванні гітлераўцаў і здрадніцтва мужа. Дваццаць год чакае мужа з вайны жанчына («Жыве ў апошняй хаце ўдава»). Адзіным сэнсам жыцця для старога Дземідзенка пасля страты ўнучкі засталося выпускаць птушак на волю («Птушкі ляцяць на волю»). Трохі падобны на герояў В. Шукшына Аляксей Кузьмянок з апавядання «Ці бываюць у выраі ластаўкі»: і сваім дзівацтвам, і сваім «няўменнем жыць».