Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Час, калі пісаўся другі раман Івана Чыгрынава — «Апраўданне крыві»,— 70-я гады, для літаратуры быў, па-першае, часам паглыблення гістарызму, па-другое, імкненнем да адлюстравання чалавечай асобы, раскрыцця яе складанага сацыяльнага і духоўнага свету. Гэтыя дзве тэндэнцыі, узаемна перакрыжоўваючыся, нараджаюць новыя і новыя формы мастацкай творчасці.

Натуральна, што сацыяльныя катаклізмы, праблемы захавання міру на планеце, навукова-тэхнічная рэвалюцыя, выбух інфармацыі, клопат аб прыродзе і выхаванні гарманічна развітога чалавека — усе гэтыя велічныя праблемы паставілі мастацтва перад неабходнасцю выбару новых прыёмаў і сродкаў адлюстравання. Узрасла тэндэнцыя да сінтэзу, да глыбіні мастацкага бачання, да філасофскіх канцэпцый рэчаіснасці. Літаратура адчувала патрэбу асэнсаваць шлях, пройдзены грамадствам за большую палавіну бурнага XX стагоддзя. Асабліва гэта датычылася нашай краіны, народу якой давялося перажыць значна больш, чым якому іншаму на зямлі. Самай вялікай падзеяй гэтай эпохі побач з Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыяй была і застаецца Вялікая Айчынная вайна.

Кнігі савецкіх пісьменнікаў пра Вялікую Айчынную вайну найбольш поўна і ярка раскрываюць яе сутнасць і гісторыю. Вайна разглядаецца ў лепшых творах савецкай літаратуры ў кантэксце ўсёй гісторыі нашага стагоддзя. Таму прынцып гістарызму становіцца важнейшай катэгорыяй, не толькі метадалагічнай, але і эстэтычнай літаратуры сацыялістычнага рэалізму.

Пісьменнікі, што пішуць пра Вялікую Айчынную вайну, імкнуцца асэнсаваць яе народны, вызваленчы характар, яе маральна-этычныя аспекты з вышыні сённяшняга дня. Безумоўна, любы пісьменнік, пра што б ён ні пісаў, перш за ўсё адлюстроўвае сучаснасць, але для мастака, які распрацоўвае ваенную тэму, надзвычай важна ўлічваць сувязь часоў, вопыт і гісторыі, і сучаснасці, «узаемадзеянне паміж вопытам мінулым і вопытам сённяшнім» (У. І. Ленін).

Прынцып гістарызму патрабуе ад мастака аналізу з'яў рэчаіснасці ў іх развіцці, у дыялектычным даследаванні сацыяльна-гістарычных, псіхалагічных і маральна-этычных праблем. Тып мастацкага мыслення, ідэйна-творчая пазіцыя пісьменніка, яснае ўсведамленне законаў грамадскага развіцця — важнейшыя перадумовы гістарызму творчасці.

Гістарызм у лепшых творах аб Айчыннай вайне праяўляецца ва ўменні пісьменнікаў паставіць праблемы вострасучасныя, глабальныя, агульназначныя: чалавек і вайна, чалавек і час.

Ваенная літаратура, апавядаючы пра падзеі ўжо 35-гадовай даўнасці, даследуе ў многім і заканамернасці развіцця сучаснага грамадства. Вырашаць велізарныя сацыяльна-эканамічныя задачы нашага грамадства павінна ідэалагічна і маральна актыўная асоба, і, такім чынам, праблема «чалавек і вайна» набывае ў найбольш таленавітых творах маштаб: чалавек і грамадства ў перыяд велізарных гістарычных зрухаў.

Калі ў творах буржуазнай літаратуры паказваецца адзіноцтва, адчужэнне чалавека, то ў пісьменнікаў сацыялістычнага рэалізму ўсё большая ўвага надаецца сувязі чалавека і грамадства, чалавека і народа, актыўнасці такой сувязі, у якой вялікую ролю адыгрываюць як аб'ектыўныя, так і суб'ектыўныя фактары.

Усенародны характар Вялікай Айчыннай вайны, складаныя задачы сінтэзу, што стаяць перад пісьменнікамі, вызначылі ўзмацненне эпічнасці як адной з важнейшых асаблівасцей нашай літаратуры. Ствараюцца эпапеі К. Сіманава, А. Чакоўскага, І. Стаднюка, П. Праскурына, кінаэпапеі — «Вызваленне», «Полымя», «Блакада» і інш. Узрастае тэндэнцыя да даследавання тых этапаў вайны, аб якіх да гэтага часу было яшчэ мала напісана. Адчуваецца імкненне пісьменнікаў, і ўдзельнікаў вайны, і прадстаўнікоў малодшага пакалення, да адлюстравання чалавека на вайне ў маладаследаваных ракурсах.

Эпас сацыялістычнага рэалізму зыходзіць з разумення глыбінных, унутраных сувязяў паміж асобай і грамадствам, паміж калектывам і асобным чалавекам. Мастацкае асэнсаванне вялікіх этапаў гісторыі заканамерна прадугледжвае іх эпічнае ўвасабленне, стылёвыя формы талстоўскага тыпу. Шматпланавы раман са складанай кампазіцыйнай структурай, з мноствам дзеючых асоб з'яўляецца дамінуючым у літаратуры 60-70-х гадоў. Проза Івана Чыгрынава арганічна ўвайшла ў рэчышча менавіта такой прозы, што было ў многім абумоўлена і самім характарам таленту пісьменніка.

І. Чыгрынаў — пісьменнік з раманным тыпам мыслення, сёння гэта заўважаеш нават у ранніх апавяданнях пісьменніка, але ён прыступіў да рамана, толькі адчуўшы ў сабе дастаткова вопыту і пісьменніцкага майстэрства.