Хамидулла Абдуллаев - Мавлоно Завқий

– Худога шукур, сизни кўп тилга оладилар, у киши сизга почча эмас туғишган оғадеклар.

– Тўғри, мен ҳам ўзимни яқин тутаман, энг кўп борадиган жойим сизларники. Мана бу нарсаларни олиб қўйинг, – деди у қўлидаги шоҳи рўмолга ўралган нарсаларни опасига узатиб.

– Нега одамни хижолат қилиб нарса кўтариб келасиз. Ҳар сафар бизларни хижолат қиласиз.

– Ҳеч қандай хижолатлиги йўқ, Убайдуллохон учун холва. Сиз билан поччамга қаймоқ олдим.

– Раҳмат, умрингиздан барака топинг, сиз бизни йўқлабсиз, сизни Худо йўқласин.

– Убадуллохон қаерда, анчадан буён кўргим келиб юрибди.

– Жиянингиз мадрасада ўқияпти, жуда ўқишга астойдил. Кечалари билан мутоала қилади.

– Барака топсин, у олим бўлади, бўладиган боланинг қилиғидан маълум дейишлари бежиз айтилмаган.

– Илоҳо айтганингиз келсин. Ҳали замон келиб қолади, сизни жуда соғиниб юрган эди. Роса қувонади.

– Ундай бўлса кутаман.

– Худо хоҳласа бу болангиздан кўп нарса кўрасиз.

– Илоҳо айтганингиз бўлсин.

– Нимаси биландир бошқа болалардан ажралиб туради-да.

– Устозлари ҳам шундай дейишмоқда, жуда қобилиятли эмиш.

– Фикрлашлари худди катта одамлардек, гоҳо сўзингизга шеър айтиб жавоб беради. Бу боладан шоир чиқиши аниқ.

– Ўзи ҳам тинмай мутолаа қилади. Яхшиям шу овунчоғимиз бор, йўқса… – у енги билан нурсиз кўзларини артиб, йиғлаб юборди.

– Йиғламанг опажон, йиғламанг. Ҳар иш Худодан, балки барча орзу-ҳавасларингизни шу ўғлингиздан кўрарсиз.

– Айтганингиз келсин, поччангизни ҳам менга ўхшаб ичи тўкилиб адо бўлган.

– Ҳали қувончли кунлар ҳам келади опажон. Худо ўзи меҳрибон.

Поччаси Муҳаммад Солиҳнинг кириб келиши суҳбатни бўлиб юборди.

– Келганингизни одамлардан эшитиб, оёғимни қўлимга олиб келяпманда. Саломат бормисиз? – деди у сўрашиш учун қучоқ очиб.

– Худога минг қатла шукр, ўзингиз бардаммисиз?

– Зап келибсизда.

– Шу денг почча Убайдуллахонни оҳанграбоси борми, тез-тез кўргим келиб қолади.

– Жуда яхшида, биз ҳам сизни соғиниб қоламиз. Жиянингиз катта йигитча бўлиб қолган, ўқишлари ҳам аъло.

– Опамдан эшитиб жуда қувондим, умри узоқ бўлсин.

***

Ҳар бир фуқарода фидоийлик масъулияти бўлиши шарт, акс ҳолда у миллатнинг вакили эмас.

Вужудимизга чуқур қулоқ оссак, унинг қаърида шайтоннинг макони мавжудлигини сеза бошлаймиз. У билан мунозарага киришиш учун доноликни эгаллаш лозимлигини англаб борамиз, биз донолашган сари даставвал қудратли паҳлавоннамо шайтон аста-секин ожизланиб боради, баркамоллик даражасига кўтарила олсак, у мутлақо бизнинг қулимизга айланади, акс ҳолда биз унинг қули бўлиб умримизни ўтказамиз.

Ўрта Осиё хонликлари ўзларининг ички зиддиятларига кўмилиб ётганларига қарамай, ўзаро жанг қилишар, шундоқ ҳам ожизланиб қолган хонликлар чўкаётган тешик кема мисоли эди. Қўқон Бухоро билан, Бухоро Хива билан тинимсиз урушлар қилар эди. Ана шундай нодонликлар етмаганидек, мамлакат ичкарисида ҳар хил миллат ва элатлар бир-бирларининг гўштларини ейишга ташна бўлиб қипчоқ билан ўзбек, ўзбек билан қирғиз бир-бирларини савалашар эди. Барча қилинаётган нодонликлар мисоли буюртмадек, рус армиясининг бостириб келиши учун қулайликлар яратар эди. Ана шундай бир даврда бир неча асрлардан буён тайёргарлик кўрган рус империясининг жангчилари жанговар юришларни аллақачон бошлаб юборган. Европа давлатлари аро жангларда катта тажриба орттирган, замонавий қуроллар билан қуролланган рус аскарлари Тошкентни қамал қилишган, тошкентликлар ўз она шаҳарларини мардларча ҳимоя қилардилар, ёрдам кучи сўраб Қўқон, Бухоро хонликларига мурожаат қилган эдилар, ёрдам эса етиб келган эмас. Бир неча ҳафталик аёвсиз жангдан сўнг рус саркардалари энг қабиҳ, энг шафқатсиз усулни уятсизларча қўллай бошладилар. Қилич ва эскирган пилта милтиқдан бошқа қуроли бўлмаган оддий кишиларнинг жасурликларига қарши энг замонавий қуролларга ва ҳарбий санъатга эга бўлган ҳарбийларнинг қамал қилишдан ташқари шаҳарга оқиб кирадиган сувнинг йўлини тўсиб қўйиши таърифга сиғмайдиган золимлик эди. Тошкент аҳолиси бу қийинчиликка ҳам чидади, захирасидаги сувларни фақат гўдаклар ва беморлар учун сарфлаб ўзлари очлик ва чанқоқлик азобига чидаб, ширин жонларини аямай жанг қилардилар.

***

Маллахон тахтга ўрнашиб олгандан сўнг халққа берган ваъдаларини унутиб бутунлай тескари ишлар қилишга тушди, ўлпонларнинг турларини ўзгартирар, қаълаларни қайтариб олиш учун тинимсиз урушлар қилар, қийналиб кетган мазлум халқнинг ҳаёти янада оғирлашиб борар, натижада яна халқ эътирози, исён келтириб чиқарарди. Бунинг устига у ўта мутаассиб киши бўлиб, хилма-хил жазолар жорий қилган. Шароб ичган кишини таёқ билан савалатиб урдирар, намоз ўқимаган кишининг юзига қора суркаб эшакка тескари ўтиргизиб изза қилдирар, озгина эҳтиётсизлик қилган одамни сўйдириб юборар эди. Фитна уюштирган мухолифат ҳеч қандай қийинчиликсиз хон саройига бостириб киришиб Маллахонни ўша ернинг ўзида сўйиб юборишади.