Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Там, дзе перш свiцiлася поле, ён раптам згледзеў дым, густы, сiнi. Гарэў лес, а яму здавалася, што ў тым баку было поле...

Мiны рвалiся цяпер ззаду на гары, адкуль ён, Боганчык, збег сюды, унiз, у высокi, рэдкi сасновы лес, дзе бушаваў агонь...

Закашляўшыся, Боганчык адразу завярнуўся назад - не давала дыхаць - i бег, як толькi мог: уцякаў ад дыму.

Трашчала полымя пад самымi нагамi - гарэла сухое жоўтае сасновае верхаўё; гарэлi сасновыя карчы, роўна, ядрана, усё роўна як хто расклаў агнi; сiнелi, корчылiся на моху кара i верас, сiнеў ад агню мох, беручыся ў чырвоны вугаль, - агонь iшоў па зямлi.

Боганчык ужо не бачыў дыму, чуў толькi, як густа пахне гарэлай смалой, i бег - бег назад i нiяк не мог выскачыць з дыму. Тады ён павярнуў лявей, каб выбегчы на iмшары.

Калi ён лучаў на сiвую рэдзенькую травiцу на буграх, куды не дайшоў агонь, бачыў, як беглi па зямлi шэранькiя дробныя яшчаркi - уцякалi ад пажару. Яшчаркi баялiся выбегчы на чорную зямлю, дзе прайшоў агонь, - зямля, мусiць, была яшчэ гарачая, - i круцiлiся на месцы па траве, падымаючы галовы.

Рэдзенькую сухую травiцу на зямлi агонь лiзаў, што карова языком...

"Магiла ў лесе..." - зноў цюкнула яму ў галаву.

Ён бег i думаў, што пачаў круцiцца на адным месцы, як заблудзiўся. Горача было ўсяму - здавалася, гарэла на плячах рубашка; стукала ў галаву, як малатком, i ён пачуў, што валiцца з ног...

Ён упаў на нешта цвёрдае i вострае, ударыўшыся - згледзеў, што на крушню камення. Крушня была сырая i халодная, парасла зверху зялёным вiльготным мохам, i яе абыходзiў агонь.

Боганчык падумаў, што ля крушнi недзе блiзка дарога, i зноў ускочыў з зямлi...

Калi ён выбег на чыстую пасеку, убачыў сонца - яно паднялося над самым лесам i, здавалася, сушыла ўсё на свеце. На пасецы на малiннiку ля пнёў яшчэ блiшчала на лiсцi раса, як вада пасля дажджу, i ўсюды пахла дымам, аж дзёрла ў горле. Дым спаўзаўся з лесу на пасеку i збiраўся ў кутках, як туман, засцiлаючы ўсё з вачэй...

Пад ногi лучалiся старыя бярозавыя дровы-метры - некалi ляжалi тут у вёрстах. Сухая белая бяроста стаяла ворахам i трашчала, ломячыся, калi ён ступаў на яе. Ногi правальвалiся глыбака, да калень, i выцягвалi наверх сухую жоўтую ў друзалках трухлiну, што гнiлое пiлавiнне.

Ён быў пераскочыў цераз свежую яму ад мiны, неглыбокую, шырокую зверху i вузкую ўнiзе, усё роўна як дзiкi яе вырылi, шукаючы карэння. З ямы быў вывернуты пясок - у адзiн бок; сыры, мяккi i жоўты, ён ляжаў у свежых друзалачках i бялеў зверху - сох на сонцы. Ля пяску на сiўцы валялiся дробныя чырвоныя трэскi. У яме ля берагоў была чорная зямля - у сажы.

Ён бег пасекай па чыстым i думаў, што бяжыць здурнеўшы... Як i тады, калi яго засталi дома ў вёсцы немцы, - ён прыйшоў быў з Карчаватак. Немцы iшлi тады з лесу, а ён глядзеў з хаты ў акно, думаў, што яны паявяцца з грэблi...

Згледзеўшы iх ля ям, ён выскачыў з двара, перакулiўся цераз тын i пабег вулiцай - пасярод - у другi канец вёскi... Па iм пачалi страляць з аўтаматаў, а ён бег i бег пасярод вулiцы... Каб хоць прыхiнуўся дзе да вугла...

На пасецы ён зноў лучыў на лiнiю, угледзеўшы яе знянацку: мiльгануў збоку чысты прагал...

Боганчык тады зноў пабег расцяробам з пасекi, туды, дзе ў прагале за лесам была вiдаць белая ад сонца зямля. Задыхаўся, хаўкаў, як рыба на пяску, i рваў на грудзях рубашку... Расцяроб быў узараны яшчэ да вайны; сухi, жоўты, аж белы пясок выпетраў на сонцы i перасыпаўся пад нагамi, як попел. Ногi лезлi, што ў свежы снег, коўзалiся, i ён баяўся, каб не спатыкнуца: абвалiцца - не ўстане.

Пасля ён пачаў лучаць нагамi на траву - на сiвец, што рос кусцiкамi, як насаджаны рукамi. З сiўцом раслi зайцаў гарошак - сцялiўся па самай зямлi, па пяску; мучанiчнiк - спаўзаў на лiнiю з пасекi доўгiмi вусамi з лiсцем, што на бруснiчнiку; верас, сухi i ацярушаны, як стаптанае скацiнай ржышча; мятлiца - стаяла белая, што салома; высокая рабiнка з пакручаным лiсцем, што расце на пасеках на сухiм пяску ля пнеў; i крапiва - зялёная, старая, як дзе пад вуглом: па дзве, па тры дудкi ў кучы.

Расцяроб у самым канцы шырэў - на яго, мусiць, выходзiла аднекуль дарога - i быў вiдаць далёка, ля самай ракi чысты лог. За логам, за ракой, пачыналася Краснае...

Боганчык пазнаў, што бяжыць якраз на выган - да млына...

На выгане за ракой быў вiдаць дот - ляжалi павыварочваныя з зямлi белыя груды... Немцы ўзарвалi ўсе доты ля Краснага. Узрывалi сёлета вясной, яшчэ маразамi, i было добра чуваць аж у Дальве...

Убачыўшы дот, Боганчык страпянуўся, i ў яго заныла ўсярэдзiне. Падкасiлiся ногi...

Зноў засмярдзела дымам, як i дома ля грэблi. Пасля Боганчык убачыў, як далёка за ракой у Красным нешта гарэла - у тым баку ўсё было заслана дымам...